"Tôi nghe có người mách dùng rau sam sắc lấy nước để chữa lỵ cho trẻ em rất hiệu quả. Xin bác sĩ cho biết rõ hơn về công dụng của loại rau này và liều dùng?".

Trả lời:

Để làm thuốc, người ta dùng toàn cây rau sam tươi hay phơi hoặc sấy khô. Vào các tháng 5-7 (mùa hè và thu), người ta hái cả cây, có khi cắt bỏ rễ rồi rửa sạch, dùng tươi hay phơi hoặc sấy khô, ở nước ta thường dùng tươi. Một số nơi dùng khô. Tại Trung Quốc, rau sam tươi hái về lập tức được nhúng nhanh vào nước sôi (có thể đồ) rồi lấy ra ngay, rửa nước cho sạch nhớt, sau đó mới phơi hay sấy khô. Khi dùng hoàn toàn không phải chế biến gì thêm.

Nhân dân Việt Nam và Trung Quốc dùng rau sam làm thuốc chữa lỵ trực tràng, giã nát đắp mụn nhọt, làm thuốc lợi tiểu tiện, tẩy giun kim.
Tính chất của rau sam theo các tài liệu cổ: Vị chua, tính hàn (lạnh), không có độc, trị huyết lỵ (lỵ ra máu), tiểu tiện đục, khó khăn (lâm bệnh), trừ giun sán, dùng ngoài trị ác thương, đơn độc. Những người tỳ vị hư hàn, tiêu chảy chớ nên dùng.

Liều dùng của rau sam từ 6-12g khô dưới dạng thuốc sắc. Dùng ngoài không kể liều lượng. Dùng riêng hay phối hợp với thuốc khác.

Chữa lỵ cho trẻ em: Rau sam tươi 250 g (hay 50 g rau sam khô), nước 600 ml, sắc còn 100 ml (1 ml tương đương với 2,5 g rau sam tươi hoặc 0,50 g rau sam khô). Đơn thuốc này chỉ dùng trong ngày. Nếu muốn sắc 1 lần dùng nhiều ngày thì phải thêm vào 0,5 natri benzoat hay 0,3 nipagin để bảo quản. Có thể sắc như trên rồi đóng ống, mỗi ống 5 ml (không cần thêm thuốc bảo quản), chỉ cần hàn và hấp tiệt trùng ngay.

Trẻ em dưới 6 tháng tuổi: Ngày uống 4 lần, mỗi lần 5 ml; 6 tháng đến 1 tuổi mỗi ngày uống 4 lần, 10 ml; 2 tuổi trở lên mỗi tuổi thêm 5 ml. Ví dụ trẻ em 1-3 tuổi ngày uống 4 lần, mỗi lần 20 ml, 5-7 tuổi ngày uống 4 lần, mỗi lần 25 ml.

Xích bạch đới: Giã nát rau sam vắt lấy nước, hòa với lòng trắng trứng gà, hấp chín, ăn trong vài ngày. Mỗi ngày dùng 100 g rau sam tươi.

Trẻ em chốc đầu: Giã nát rau sam tươi, thêm nước, sắc đặc bôi lên hay đốt ra than, hòa với mỡ lợn bôi vào. Mụn nhọt: Rau sam tươi, giã nhỏ đắp lên mụn nhọt, ngòi mụn dễ ra.

Tiểu ra máu: Rau sam nấu canh ăn hàng ngày liên tục 3-7 hôm.

GS Đỗ Tất Lợi, Sức Khỏe & Đời Sống