Ruộng khô nẻ vì thiếu nước.

Cũng trong năm 2006, nhiều công trình đại thuỷ nông khác cũng lần lượt được khởi công, như công trình hồ Ia Mơ (Gia Lai), Đắc Lông Thượng (Lâm Đồng). Như vậy, nhiều năm qua đã có ngót cả chục nghìn tỉ đồng đầu tư vào thuỷ lợi TN.

Song hiệu quả của những công trình này chưa tương xứng với mức độ đầu tư. Theo ban quản lý nói trên, trừ công trình Ayun Hạ (có tổng vốn thực tế ngót 1.000 tỉ đồng, bàn giao khai thác tư năm 2000) đã đảm bảo tưới cho trên 8.000ha (so với thiết kế là 13.500ha) với năng suất lúa bình quân cao nhất cả nước - trên 20 tấn/ha/năm (lúa hai vụ) và một số công trình bắt đầu khai thác như Ea Sup (Đắc Lắc), Chư Prông (Gia Lai) với hiệu suất sử dụng còn phụ thuộc rất nhiều yếu tố... còn lại, nhiều công trình đạt hiệu quả thấp, thậm chí rất thấp.

"Tiêu biểu" về tai tiếng là CTTL Đắc Cấm (Kon Tum) với công suất thiết kế tưới cho 500ha, nhưng từ thời điểm bàn giao (2000) đến nay chỉ tưới được vài chục hécta/năm; hoặc hệ thống CTTL Hà Ra (Gia Lai) bàn giao từ năm 2002, nhưng đến nay cũng chỉ tưới được vài mươi hécta/năm so với năng lực thiết kế lên tới 600ha... Trên thực tế, còn nhiều công trình cấp trung ương khác tại TN mà khoảng cách giữa năng lực tưới thực tế so với thiết kế có thể tính bằng vài chục phần trăm trở lên.

Thuỷ lợi Đắc Sắc (Đắc Mil, Đắc Nông) kiệt nước vì xuống cấp nghiêm trọng.	Nhiều kênh mương kiệt nước.
Đập Tân Điền (thị xã Kon Tum) đang khô kiệt từng ngày.	Công trình thuỷ lợi Ia Mlá - dự kiến tưới cho 5.000ha vùng "chảo lửa" Krông Pa (Gia Lai)- đang thi công đập đầu mối.

Ayun Hạ có thể là một câu trả lời thuyết phục, nhưng chưa được nhiều người chú ý: Sau thời điểm bàn giao (2000), ý tưởng về công trình thuỷ điện sau đập đầu mối được biến thành hiện thực với một nhà máy có công suất 3MW, riêng việc hưởng sái nguồn nước từ thuỷ lợi Ayun Hạ, hằng năm nhà máy này đã thu được trên 12 tỉ đồng (so với 5-6 tỉ đồng thuỷ lợi phí từ thuỷ lợi Ayun Hạ); chưa kể nguồn thu từ nuôi trồng thuỷ sản trên bề mặt gần 4.000ha, nguồn thu từ hoạt động du lịch và hiệu ứng sinh thái rõ rệt cùng những cụm dân cư trù mật... Rõ ràng, bài toán tổng hợp với yếu tố thuỷ lợi là trung tâm đang phát huy hiệu quả.

Song, Ayun Hạ hầu như chỉ là điển hình duy nhất. Thấy rõ lợi ích này, gần đây, đơn vị quản lý - Cty khai thác công trình thuỷ lợi Gia Lai - mới đệ trình thêm phương án xây dựng nhà máy thuỷ điện công suất 1MW ở kênh Bắc Ayun Hạ, "nguồn lợi thứ phát" này buộc phải trả giá với chi phí đầu tư quá cao.

Một vài công trình lớn đã và đang chuẩn bị khởi công hiện nay như Ia Mlá, Ia Mơ... xét về khả năng khai thác tổng hợp (chủ yếu thêm phần thuỷ điện) cũng chỉ được "trình đâu ký đó". Trong khi, rõ ràng nguồn nước TN không hề phong phú như mong đợi. Mà chống hạn, xét về chiều sâu TN, không chỉ đơn thuần là việc "dẫn thuỷ nhập điền", tăng năng suất lúa..., mà mục tiêu kinh tế, yên dân bằng những khu vực dân cư - sinh thái trù phú ở vùng hưởng lợi mới là lợi ích lâu dài của công tác thuỷ lợi bền vững.

Nguyễn Thịnh