Qua phong trào thi đua Học tập, thực hiện Sáu điều Bác Hồ dạy Công an nhân dân, phong trào thi đua Vì an ninh Tổ quốc, phong trào quần chúng bảo vệ an ninh Tổ quốc, và các cuộc vận động chính trị lớn, đã xuất hiện nhiều mô hình mới và hàng nghìn cán bộ, chiến sĩ lập thành tích xuất sắc trong chiến đấu, công tác. Chỉ tính riêng gần 20 năm đổi mới (1986-2005), đã có 188 cán bộ, chiến sĩ hy sinh trong khi làm nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống tội phạm, hơn 500 người bị thương để bảo vệ cuộc sống bình yên của nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh sự xuất hiện những đơn vị điển hình tiên tiến, những đảng bộ trong sạch, vững mạnh, vẫn còn không ít cán bộ, đảng viên công an, trong đó có những đảng viên có chức có quyền, vi phạm pháp luật, kỷ luật của Ðảng, có những vụ vi phạm nghiêm trọng phải truy tố trước pháp luật.

Những sai phạm đó có nguyên nhân về phẩm chất đạo đức, ý chí chiến đấu giảm sút, nhưng cái gốc là chưa nhận thức và quán triệt sâu sắc các quan điểm của Ðảng vào việc đổi mới tư duy, đổi mới tổ chức cán bộ và phong cách công tác trên các lĩnh vực an ninh, trật tự; trình độ, năng lực vận dụng các quan điểm của Ðảng trong cán bộ, đảng viên là công an còn hạn chế, yếu kém. Nguyên nhân cơ bản đó biểu hiện trên nhiều mặt: Không quan tâm lợi ích của dân, có nơi cản trở việc thực hiện các chính sách kinh tế, xã hội của Ðảng. Nhiều nơi tiến hành công tác bảo vệ an ninh - trật tự còn nặng về nghiệp vụ đơn thuần, chưa phát huy sức mạnh to lớn của nhân dân để quản lý xã hội. Không ít nơi cấp ủy, chính quyền sử dụng công an làm thay những việc không đúng chức năng, như cưỡng chế đất đai, cưỡng chế xây dựng trái phép, điện, nước, vệ sinh... gây bất bình và tạo ra sự đối lập giữa quần chúng với công an.

Ở nhiều đơn vị, cán bộ, chiến sĩ công an còn có tác phong quan liêu, hách dịch, cửa quyền với dân, không dựa vào dân để làm nhiệm vụ; lại nắm và vận dụng không đúng pháp luật, cho nên công tác bắt, giam giữ ở một số nơi còn tùy tiện. Có những vụ, việc kết luận không đúng, còn nhầm lẫn giữa ranh giới sai phạm về chính sách với cách thức làm ăn năng động sáng tạo của các cơ sở sản xuất, kinh doanh, đã dẫn đến điều tra, bắt giữ sai pháp luật. Một bộ phận cán bộ lãnh đạo chưa thật sự gương mẫu về phẩm chất đạo đức và lối sống, đã yếu về năng lực chuyên môn, năng lực tổ chức, lại có biểu hiện tham nhũng, tiêu cực, ảnh hưởng xấu đến cán bộ, chiến sĩ dưới quyền. Cũng còn cán bộ, đảng viên, chiến sĩ chưa thật sự cố gắng phấn đấu, tu dưỡng, lười suy nghĩ, học tập, ngại đấu tranh phê bình và tự phê bình nhằm xây dựng lực lượng Công an nhân dân ngày càng trong sạch, vững mạnh, chính quy, hiện đại.

Từ phân tích, đánh giá đúng thực trạng tình hình, lãnh đạo Bộ Công an ra chỉ thị về công tác tư tưởng, định hướng rõ các yêu cầu, mục tiêu, nội dung và những biện pháp về công tác này trong toàn lực lượng. Các đợt sinh hoạt chính trị, nghiên cứu, quán triệt các chỉ thị, nghị quyết của Ðảng, Nhà nước được thực hiện nền nếp, nguyên tắc; rèn luyện cán bộ, chiến sĩ trong thực tiễn công tác, chiến đấu. Từ năm 1999 đến nay, Ðảng ủy Công an T.Ư và các đảng bộ coi trọng việc chỉ đạo thực hiện Nghị quyết Trung ương 6 (lần 2, khóa VIII) và kết luận của Hội nghị T.Ư lần thứ tư khóa IX "Về tiếp tục đẩy mạnh Cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Ðảng, ngăn chặn, đẩy lùi tệ tham nhũng, lãng phí".

Hầu hết các tổ chức đảng, cấp ủy đều thường xuyên tiến hành tự phê bình và phê bình theo định kỳ hằng quý, hằng năm, đấu tranh kịp thời chống các biểu hiện tiêu cực, xây dựng mối quan hệ lành mạnh, đoàn kết nội bộ, gắn bó mật thiết với nhân dân. Việc tự phê bình và phê bình của đảng viên, cấp ủy tập trung vào các mặt trọng tâm: Ý chí chiến đấu, tinh thần trách nhiệm, vai trò tiên phong của đảng viên. Từ những vấn đề trọng tâm này, các cấp ủy đảng đã lãnh đạo, động viên quần chúng tham gia đóng góp ý kiến thẳng thắn, cởi mở trên tinh thần xây dựng Ðảng. Căn cứ thực tế công tác của từng đơn vị, lãnh đạo và các cấp ủy đảng lắng nghe ý kiến quần chúng, giao cho các tổ chức đoàn mở các đợt sinh hoạt xây dựng Ðảng, lập các hòm thư, lấy ý kiến đóng góp của một số ban, ngành có liên quan mật thiết với công an.

Trên tinh thần đổi mới, tất cả các ý kiến đóng góp của quần chúng, các cấp ủy đảng đã hệ thống thành từng vấn đề, từng vụ việc để đánh giá, kịp thời xác minh, kết luận, đưa vào báo cáo kiểm điểm một cách nghiêm túc. Những ý kiến đóng góp của đảng viên và quần chúng rất chân tình, cởi mở, đúng người, đúng việc. Từ năm 1998 đến nay, Thanh tra Công an các cấp đã giải quyết, kết luận được 91,4% số đơn khiếu tố, số vụ tồn đọng chưa giải quyết kịp, do sự việc xảy ra quá lâu, liên quan nhiều ngành, nhiều người, cần phải có thời gian. Những trường hợp này đều có thông báo lại kết quả cho đương sự. Có những vụ, việc phức tạp, nhưng các đảng bộ đơn vị, địa phương đã tập trung lực lượng chỉ đạo chặt chẽ giải quyết.

Qua công tác thanh tra, lực lượng công an đã xử lý kỷ luật 2.863 cán bộ, đảng viên, chiến sĩ vi phạm pháp luật, sa sút phẩm chất, không được nhân dân tín nhiệm, bằng các hình thức khiển trách, cảnh cáo, cách chức, giáng cấp, hạ bậc lương, tước danh hiệu Công an nhân dân, chuyển xử lý hình sự. Một số vụ, việc tiêu cực của công an được nêu trên các phương tiện thông tin đại chúng, cũng được xử lý kịp thời. Không khí dân chủ trong công tác xây dựng Ðảng, xây dựng lực lượng đã tạo cho cán bộ, chiến sĩ một niềm tin mới. Những khuyết điểm trong lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị, đoàn kết nội bộ, những biểu hiện sa sút phẩm chất đạo đức, phong cách, lối sống và mối quan hệ với nhân dân được uốn nắn, sửa chữa. Sức chiến đấu của tổ chức đảng được nâng lên, bộ máy công an từng bước được điều chỉnh, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ, đối tượng đấu tranh của từng giai đoạn lịch sử. Nhiều thủ tục gây phiền hà cho dân được xóa bỏ, tiếp tục đổi mới các thể lệ, thủ tục về xuất cảnh, nhập cảnh, tạo điều kiện mở rộng các quan hệ đối ngoại...

Về mặt trật tự xã hội, rà soát bổ sung, sửa đổi những thủ tục hành chính không phù hợp, tiếp tục đổi mới công tác điều tra xử lý tội phạm, quản lý nhân hộ khẩu, quản lý trật tự an toàn giao thông, quản lý giáo dục, cải tạo phạm nhân... Nhiều việc làm tình nghĩa của lực lượng công an thể hiện sự gắn bó máu thịt giữa công an và nhân dân. Trong xây dựng lực lượng Công an nhân dân, công tác xây dựng Ðảng là khâu then chốt. Sự lãnh đạo thường xuyên, tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Ðảng, mà trực tiếp là các cấp ủy đảng công an các cấp, đã giúp lực lượng Công an nhân dân hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.