Họ có người yêu, bạn tình và một mái ấm gia đình hạnh phúc. Được phục hồi lại những thiên chức quan trọng là làm vợ và làm mẹ. Tuy vậy, trong quá trình từ mang thai đến nuôi con, cả mẹ và con cần được theo dõi chặt chẽ, đặc biệt là các dấu hiệu cai ở trẻ mới chào đời.

Kết quả từ cuộc khảo sát quốc gia năm 2012 về sử dụng ma túy và sức khỏe; TIP 51; 2013

Tại sao lại có hội chứng cai ở trẻ sơ sinh?

Trong quá trình mang thai, thường một phần thuốc hoặc chất gây nghiện của người mẹ được truyền sang con. Các chất này có thể là thuốc điều trị hoặc nghiện chất mà người mẹ dùng như ma túy, rượu, bia và thuốc lá. Việc lạm dụng không những ảnh hưởng đến sức khỏe của người mẹ, quá trình phát triển của con trong bào thai mà còn ảnh  hưởng trong và sau khi sinh con. Sinh non, dị dạng, chậm phát triển về thể chất là những hậu quả chính. Những biến chứng này gây ra chủ yếu từ chu kỳ lặp đi lặp lại trong suốt quá trình mang thai, chuyển dạ, trong và sau sinh của mẹ và thai nhi.

Đặc biệt, các cơn đau trong thời gian chuyển dạ và do vã thuốc vì nghiện càng làm các hậu quả này trầm trọng hơn. Quan trọng hơn, thai nhi sau sinh thường phải chịu những dấu hiệu cai các chất gây nghiện. Với chuyên môn và kinh nghiệm về y học nghiện, các cán bộ sản hoặc nhi có thể xử lý giúp thuyên giảm triệu chứng một cách hiệu quả. Nhiều bác sĩ, y tá sản nhi của Việt Nam xác nhận về tần xuất xuất hiện đáng kể hội chứng cai ở trẻ sơ sinh. Hơn nữa, họ cũng thừa nhận các trẻ có thể bị chỉ định các xét nghiệm xâm lấn và thuốc men không cần thiết, thậm chí nguy hiểm.

Nguyên nhân khá đơn giản là các dấu hiệu của hội chứng cai na ná với nhiễm trùng huyết, viêm màng não mủ, viêm phổi, hoặc tiêu chảy cấp. Thực tế cho thấy nhiều bác sĩ, y tá thừa nhận không muốn kéo dài thời gian theo dõi các trường hợp có liên quan đến nghiện. Nhiều bệnh nhi ra về có thể phải chịu các dấu hiệu cai không được xác định và xử lý.

Hệ quả và tính cấp bách về hội chứng cai sơ sinh

Theo các cơ quan chức năng, tính đến tháng 11/2016, Việt Nam có khoảng 200.334 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý. Trong số này nữ chiếm khoảng 8.000 và đa số trong độ tuổi sinh sản. Tính đến tháng 12/2016, trong số 49.918 bệnh nhân đang được điều trị nghiện chất dạng thuốc phiện (nghiện heroin hoặc morphine) bằng thuốc Methadone, xấp xỉ 1.200 người bệnh là nữ, chiếm khoảng trên 2% tổng số bệnh nhân Methadone.

Riêng TPHCM, tính đến tháng 6/2016, số bệnh nhân nữ là 300, chiếm 7% trong tổng số 4.200 bệnh nhân đang được điều trị bằng thuốc Methadone. Trong đó, trên 35 bệnh nhân đã, đang mang thai và sinh con. Đây mới chỉ là nhu cầu rất nhỏ, chưa tính đến vấn đề cai ở sơ sinh do các bà mẹ nghiện rượu hoặc nghiện các chất khác và do các định kiến mà các bà mẹ thường ít thổ lộ.

Tại các quốc gia có tiến bộ về nền y học nghiện thường cân bằng việc dự phòng, đấu tranh và điều trị ma túy. Trong đó, coi điều trị nghiện là một quá trình lâu dài và đáp ứng nhu cầu của mỗi người bệnh. Một trong những nhu cầu điều trị thiết yếu với phụ nữ là cung cấp các thông tin quan trọng về dự phòng và điều trị theo các giai đoạn cụ thể cho mẹ, thai nhi và từ khi trẻ chào đời. Nhiều phụ nữ thậm chí không nhận thức được rằng họ không được dùng bất cứ chất gây nghiện nào kể cả một lượng nhỏ rượu.

Với phụ nữ nghiện, heroine sẽ nhanh chóng qua hàng rào rau thai, gây nên nhiều biến chứng. Ước tính, trẻ sơ sinh có nguy cơ tử vong cao gấp 74 lần ở phụ nữ nghiện heroine không được điều trị. Nhiều phụ nữ nghiện thậm chí thường không biết mình có thai, giấu diếm, cộng với việc không được điều trị nghiện, dẫn đến đã bỏ con trong hoặc ngay sau khi sinh. Vì lẽ đó, hướng dẫn y tế qui định bà mẹ và trẻ phải được đánh giá, chăm sóc và điều trị một cách cẩn thận. Người bệnh, gia đình và cán bộ y tế đặc biệt ở cơ sở điều trị nghiện, cơ sở chăm sóc thai sản, nhà hộ sinh và bác sĩ nhi có kiến thức và công cụ xử lý để đặt người mẹ và đứa trẻ làm trung tâm. Quá trình mang thai, chuyển dạ và phát triển của trẻ có thể sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nếu các nhu cầu của người mẹ và đứa trẻ bị lảng tránh hoặc không được xử lý theo chuyên môn.

Theo số liệu thống kê, 70% trẻ sơ sinh được sinh ra từ các bà mẹ nghiện các chất, bao gồm cả nghiện heroine có biểu hiện hội chứng cai. Trong đó khoảng 60% trường hợp nặng cần phải xử lý theo hướng điều trị hội chứng cai nghiện, 40% nhẹ hơn chỉ cần hỗ trợ như cuốn tã để kiểm soát cơ thể hoặc đặt trẻ vào một nơi mát và yên tĩnh. Trong quá trình theo dõi và xử lý việc định lượng mức độ cai là rất quan trọng. Một thang điểm theo qui chuẩn đã được sử dụng sau 2 tiếng khi trẻ chào đời. Các dấu hiệu được đánh giá rất toàn diện từ thần kinh, tiêu hóa đến hô hấp. Mức độ và thời gian khóc thét, sốt, run, tăng phản xạ là các dấu hiệu thần kinh. Trẻ có bị tiêu chảy, nôn, bú kém hoặc khóc thét do đau bụng. Các dấu hiệu hô hấp biểu hiện bằng thở nhanh trên 60 lần/phút, cánh mũi phập phồng và tăng xuất tiết.

Rõ ràng các dấu hiệu này dễ làm chẩn đoán nhầm với các bệnh nhiễm trùng cần nhiều can thiệp xâm lấn như xét nghiệm máu hoặc thậm chí dịch não tủy. Hơn nữa các cách tiếp cận đơn thuần dùng thuốc như thuốc ngủ, thuốc chống co giật và vitamins không đem lại hiệu quả điều trị.

Gợi ý cách tiếp cận

Như vậy cần có sự tư vấn, quản lý và điều trị liên quan đến nghiện chất và nghiện cụ thể cho phụ nữ. Trước mắt, với các trường hợp nặng ở trẻ sơ sinh cần có can thiệp bằng thuốc dưới sự theo dõi chặt chẽ tại cơ sở y tế. Khi có các chỉ điểm hội chứng cai gợi ý can thiệp, trẻ cần được đánh giá và theo dõi một cách kỹ lưỡng. Quá trình đổi mới công tác điều trị nghiện, và sự thay đổi nhận thức rằng nghiện là một căn bệnh không phải là tệ nạn xã hội đã và đang tạo cơ hội để nhiều bệnh nhân, đặc biệt là các bệnh nhân nữ được tiếp cận với điều trị.