Bên cạnh một số kết quả bước đầu thì quá trình triển khai biện pháp này gặp không ít khó khăn, vướng mắc, đòi hỏi phải có giải pháp tháo gỡ kịp thời mới có thể đáp ứng được yêu cầu của công tác đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật về hành chính.

Đồng tình, Phó Trưởng phòng Chính sách 06 (Cục Phòng, chống tệ nạn xã hội, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội) Vũ Văn Úy nêu thực tế là các chất ma túy như LRX-11, cathinone, ketamine, cocaine, cần sa và các chất hướng thần khác đã và đang xuất hiện ngày càng nhiều ở nước ta. Điều này đòi hỏi Bộ Y tế phải tiếp tục nghiên cứu ban hành hướng dẫn chẩn đoán và điều trị. 

Ngoài ra, ông Úy phân tích, hành vi sử dụng ma túy là hành vi có chủ đích, sử dụng ma túy trái phép có hại cho bản thân người sử dụng, cho gia đình và xã hội. Đồng thời xử lý sớm hành vi sử dụng ma túy trái phép với các biện pháp thích hợp giúp họ từ bỏ hành vi sử dụng trước khi họ bị lệ thuộc chất ma túy sẽ mang lại hiệu quả cao hơn so với biện pháp xử lý khi họ đã bị nghiện.

Từ đó, ông Úy kiến nghị Quốc hội nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Luật XLVPHC, thay việc “áp dụng BPXLHC đối với người nghiện ma túy” bằng “áp dụng BPXLHC đối với người có hành vi sử dụng trái phép chất ma túy”.

Tiếng nói từ những người quản lý, chuyên môn

Theo Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Khánh Ngọc, xây dựng Luật cần phải hướng đến mục tiêu tạo thuận lợi cho những người áp dụng thực tiễn. Cụ thể, đối với các BPXLHC, hiện nay được thực hiện trên cơ sở các Luật, Pháp lệnh, Nghị quyết của Quốc hội, Nghị quyết của Chính phủ, nhiều Nghị định, Thông tư khác nhau, tạo thành khung khổ pháp luật đầy đủ. Riêng với BPXLHC đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, số lượng văn bản quy phạm pháp luật cũng khá lớn, bước đầu đáp ứng được nhu cầu về áp dụng BPXLHC này.

Tuy nhiên, qua nắm bắt của Bộ Tư pháp và từ những thông tin đại chúng, dư luận xã hội, việc đưa các đối tượng vào cơ sở cai nghiện bắt buộc còn tồn tại nhiều vướng mắc, yếu kém, liên quan đến quy định pháp luật, áp dụng pháp luật, cơ sở vật chất, điều kiện làm việc của các cơ sở cai nghiện. Qua đó, đòi hỏi việc xử lý áp dụng biện pháp này phải bảo đảm hài hòa giữa quyền con người, quyền công dân, không thể vì 1 người mà cả xã hội phải khổ và thực tế cho thấy, việc cân bằng lựa chọn như thế nào vẫn là điều chúng ta phải tính toán.

Luật XLVPHC quy định việc áp dụng BPXLHC đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc theo hướng nhân văn, đề cao quyền con người, đòi hỏi quy trình, thủ tục chặt chẽ, nhiều hồ sơ, giấy tờ nhưng Bộ Tư pháp nhận được phản ánh khó khăn trong quá trình áp dụng. Liên quan đến biện pháp này còn có những quy định của Luật Phòng, chống ma túy thì cần làm sao để 2 Luật cùng hướng đến một vấn đề, một mục tiêu là tạo thuận lợi cho những người áp dụng thực tiễn.

Thống nhất với quan điểm trên, Đội trưởng Đội Địa bàn (Phòng Cảnh sát điều tra về tội phạm ma túy, Công an tỉnh Bắc Ninh) Nguyễn Phụng Sinh mong Liên ngành Trung ương sớm hướng dẫn thống nhất.

Theo Đội trưởng Sinh, hướng dẫn hiện hành tại Thông tư liên tịch số 17/2015 mới chỉ xác định tình trạng nghiện đối với 2 loại chất ma túy là ma túy nhóm Opiats và ma túy nhóm ATS. Trong khi đó, thực tiễn có rất nhiều loại chất ma túy mà chúng ta chưa tổng hợp hướng dẫn như ke, ma túy đá, ma túy tổng hợp dạng kẹo, cỏ Mỹ...

Các bác sỹ thì chưa được tập huấn chuyên sâu trong xác định tình trạng nghiện. Tại địa phương có hàng nghìn người nghiện nhưng đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc được rất ít, đơn cử từ đầu năm đến nay mới đưa khoảng 10 người. 

Đối với một số địa bàn “nóng” về ma túy như thị xã Từ Sơn hay thành phố Bắc Ninh, thực trạng này gây hậu quả cực kỳ phức tạp. Các đối tượng nghiện có thể dẫn theo nhiều vi phạm pháp luật hình sự như trộm cắp, cướp giật, rơi vào tình trạng “ngáo đá” thì có thể gây tội giết người, cố ý gây thương tích, đã có chuyện buồn con giết bố.

Tuy nhiên, do không xử lý, xác định được tình trạng nghiện nên cơ quan Công an đang cực kỳ khó khăn. Mặc dù đã có nhiều nghị định, thông tư hướng dẫn song các quy định còn chồng chéo. Vì vậy, chúng tôi tiếp tục kiến nghị Bộ Công an, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Bộ Tư pháp và cả Bộ Y tế hướng dẫn thống nhất để tạo thuận lợi cho cơ quan Công an và các cơ quan liên quan trong áp dụng BPXLHC đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc.

Theo ông Nguyễn Đức Cường, Đội Cảnh sát điều tra về tội phạm ma túy, Công an huyện Nam Từ Liêm (TP Hà Nội), để giải quyết có hiệu quả tình trạng trên cần sự chung tay của tất cả các lực lượng. Theo ông Cường, Nghị định số 136/2016/NĐ-CP có nhiều quy định “mở” nhưng việc áp dụng vẫn còn khó khăn bởi đối tượng không chấp hành và trong việc xác định tình trạng nghiện đối với họ-điều kiện tiên quyết để đưa đối tượng vào cơ sở cai nghiện bắt buộc. Quan niệm hiện nay thì người nghiện là người bệnh, trong khi đối tượng đấu tranh của cơ quan Công an là tội phạm.

Chẳng hạn trong một vụ án hình sự, xét nghiệm được một đối tượng dương tính với ma túy thì không thể xử lý hình sự vì thuộc phạm vi xử lý hành chính. Vậy tại sao chúng ta không chuyển đối tượng sang cơ quan Lao động, Thương binh và Xã hội hay cơ quan Y tế để xác định xem có phải người bệnh hay không? Các cơ quan này khi ấy có thể yêu cầu cơ quan Công an hỗ trợ xác minh lý lịch, áp dụng các biện pháp cưỡng chế chấm dứt việc vi phạm pháp luật.

Trường hợp cơ quan Công an phát hiện đối tượng đang sử dụng ma túy - bắt quả tang - cũng không xử lý hình sự được mà phải chuyển về địa phương nơi đối tượng thực hiện hành vi sử dụng. Địa phương chuyển hồ sơ sang y tế để y tế xác định, nhưng y tế bảo không có chức năng giữ người. Đối với nhóm Opiats thì Hà Nội có Văn bản 7144 rất tiện lợi trong xác định tình trạng nghiện.

Còn đối với nhóm ATS, hiện có tới 90% người nghiện sử dụng ma túy tổng hợp, có điều theo y tế phải có 12 chấm, công an phải giữ ít nhất 3 ngày để xác định các chấm này (xác định tình trạng nghiện). Nói như thế để thấy rằng tất cả nhiệm vụ từ lúc phát hiện đối tượng đến làm hồ sơ và đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc giờ đây đều thuộc “vai” Công an mà chúng tôi vẫn đùa nhau một cách chua xót là “đưa đi cai nghiện khó hơn bắt tội phạm đi tù”. Theo ông Cường, đã đến lúc cần sự chung tay của tất cả các lực lượng, phân định rõ ra lực lượng nào làm ở giai đoạn nào để đưa được một người bệnh đi cai nghiện bắt buộc.