Nghị định 158/NĐ-CP đã tạo một bước "chuyển biến" mới khi mở rộng thẩm quyền đăng ký hộ tịch cho công dân theo nơi cư trú. Trước đây, thẩm quyền đăng ký hộ tịch được quy định tại nơi có hộ khẩu thường trú, tạm trú của người mẹ. Điều này đã gây ra nhiều khó khăn vướng mắc trong việc áp dụng thực hiện, đặc biệt là khi không xác định rõ nơi cư trú của người mẹ hoặc ở quá xa so với nơi ở hiện tại khiến người dân phải vất vả đi lại nhiều lần...

Theo quy định mới, đối với công dân Việt Nam ở trong nước thì việc đăng ký được thực hiện tại nơi người đó đăng ký hộ khẩu thường trú. Nếu không có nơi đăng ký hộ khẩu thường trú thì việc đăng ký hộ tịch được thực hiện tại nơi người đó đăng ký tạm trú có thời hạn theo quy định của pháp luật về đăng ký hộ khẩu. Tương tự như vậy, người nước ngoài cư trú tại Việt Nam cũng được đăng ký hộ tịch tại nơi người đó thường trú hoặc tạm trú...

Như vậy, đối với những trường hợp gặp vướng mắc trước kia do không xác định được nơi cư trú của người mẹ thì có quyền khai sinh cho trẻ tại nơi cư trú của người cha. Thậm chí, nếu không xác định rõ nơi cư trú của người cha thì có thể khai sinh cho trẻ tại UBND cấp xã nơi trẻ đang sống. Việc nhận cha, mẹ, con thay vì chỉ có UBND cấp xã nơi người con cư trú giải quyết thì tới đây sẽ được thực hiện tại UBND cấp xã nơi cư trú của người nhận hoặc người được nhận là cha, mẹ, con thực hiện.

Đối với những trường hợp dưới 14 tuổi, khi cần thay đổi, cải chính hộ tịch thì có thể đến UBND xã, phường, thị trấn để giải quyết. Đây là sự phân cấp mạnh so với trước đó, việc cải chính hộ tịch đều phải do UBND cấp tỉnh, thành phố giải quyết.

Theo quy định mới, cấp xã, phường có quyền được thay đổi họ, chữ đệm, tên trong giấy tờ hộ tịch; cải chính trong giấy khai sinh của trẻ dưới 14 tuổi và bổ sung hộ tịch cho mọi trường hợp không phân biệt độ tuổi. Cấp huyện (mà đương sự đã đăng ký khai sinh trước đây) sẽ tiến hành giải quyết các việc thay đổi cải chính hộ tịch cho người từ đủ 14 tuổi trở lên và xác định lại dân tộc, giới tính, bổ sung hộ tịch, điều chỉnh lại hộ tịch cho mọi trường hợp. Cấp tỉnh chỉ còn phải chịu trách nhiệm giải quyết đối với những trường hợp có yếu tố nước ngoài nên đã góp phần giảm tải đáng kể áp lực công việc hộ tịch ở cấp này.

Tuy nhiên, có ý kiến cảnh báo việc mở rộng thẩm quyền cho cấp cơ sở nếu không được thực hiện chặt chẽ sẽ kéo theo một loạt những rắc rối phát sinh. Là một cán bộ tư pháp có kinh nghiệm lâu năm, ông Nguyễn Ngọc Thanh (phường Phúc Xá, quận Ba Đình, Hà Nội) cho rằng: Việc giao thẩm quyền thay đổi, cải chính, bổ sung dữ liệu hộ tịch cho UBND cấp xã là hợp lý vì đây là nơi quản lý hộ tịch gốc. Song nếu quản lý không chặt sẽ dẫn đến tình trạng một đứa trẻ có thể có nhiều giấy khai sinh. Vì vậy, theo ông, trong thông tư hướng dẫn sắp tới nên phân định rõ ràng về nơi cư trú (đồng nghĩa với nơi có hộ khẩu thường trú). Hơn thế, quy định mới này cũng đòi hỏi trách nhiệm của cán bộ tư pháp cơ sở phải được nâng cao cùng với trình độ nghiệp vụ và phẩm chất đạo đức.

Theo quy định cũ, khi giải quyết đăng ký kết hôn cho công dân trong nước thì phải niêm yết công khai việc xin đăng ký kết hôn tại UBND xã, phường trong thời hạn 7 ngày. Nghị định 158 đã bãi bỏ thủ tục này, đồng thời cũng đã giảm bớt giấy tờ đăng ký hộ tịch. Đối với việc khai sinh, nếu không có giấy chứng sinh của trẻ thì chỉ cần giấy cam đoan của người đi khai sinh và xuất trình giấy chứng nhận đăng ký kết hôn của cha mẹ (nếu có).

Còn thủ tục đăng ký kết hôn, chỉ cần có tờ khai đăng ký kết hôn (theo mẫu) có chứng nhận hợp pháp dưới 6 tháng và xuất trình giấy chứng minh nhân dân (hoặc hộ chiếu của người đi đăng ký hộ tịch), sổ hộ khẩu, giấy chứng nhận nhân khẩu tập thể hoặc giấy tạm trú có thời hạn. Thời gian giải quyết được rút ngắn lại chỉ còn là 5 ngày, tối đa là 10 ngày, xác nhận tình trạng hôn nhân tối đa là trong 5 ngày phải thực hiện xong.

Như vậy, với việc thực thi Nghị định 158, nếu cha mẹ không thể đến các cơ quan chức năng để khai sinh cho con thì ông, bà hoặc những người thân thích khác có thể đi khai sinh cho trẻ. Bên cạnh đó, Nghị định còn tạo cơ sở pháp lý cho việc cấp lại bản chính giấy khai sinh, con nuôi được đổi giấy khai sinh khác, được nhận người chết là cha mẹ, không hạn chế số lượng khi cấp giấy xác nhận tình trạng hôn nhân... tạo điều kiện thuận lợi, tiết kiệm thời gian cho người dân, tránh được những rắc rối, phiền hà khi phải thực hiện thủ tục qua nhiều khâu trung gian.