Nguy cơ phình động mạch chủ bụng ở người hút thuốc gấp 8 lần người không hút thuốc. Đó là kết quả của những nghiên cứu mới nhất. Ngoài ra, người ta còn thấy trong số phình động mạch chủ bụng (PĐMCB) có đến 40% bệnh nhân bị cao huyết áp và 95% có xơ vữa động mạch. Một số các nguyên nhân khác hiếm gặp hơn là nhiễm trùng mạch máu, bóc tách động mạch chủ mạn, bệnh tự miễn Takayasu, giang mai, nấm, chấn thương hoặc bẩm sinh trong hội chứng Marfan.

Tại Việt Nam, tuy chưa có số liệu cụ thể, nhưng ở Khoa Phẫu thuật Tim mạch Bệnh viện (BV) Chợ Rẫy trong ba năm, từ 1996-1999, đã có hơn 50 bệnh nhân PĐMCB được mổ, còn tại BV Bình Dân là hơn 200 người. Tại BV Nhân dân Gia Định, hiện nay hầu như tuần nào cũng có bệnh nhân PĐMCB được mổ. Phần lớn bệnh nhân đều được cứu sống và ra viện an toàn, tuy nhiên một số vì quá già yếu hoặc đến trễ, túi phình đã vỡ vào trong ổ bụng thì kết quả cũng rất hạn chế.

Khoảng 2/3 số bệnh nhân PĐMCB nhập viện vì một bệnh lý khác, hoặc phát hiện bệnh tình cờ do đi khám một bệnh không liên quan gì đến bệnh mạch máu. Khi khám bụng bác sĩ thấy có một khối u, đập theo nhịp tim hoặc trong lúc làm siêu âm bụng, phẫu thuật bụng mà phát hiện ra. Những trường hợp này gọi là thể không có triệu chứng của PĐMCB. Chính vì không có, hay rất ít có triệu chứng như vậy nên bệnh nhân rất chủ quan và chưa hiểu hết tác hại của bệnh, việc thuyết phục bệnh nhân và gia đình đồng ý phẫu thuật là một việc hết sức khó khăn với bác sĩ, đôi khi còn khó khăn hơn cả phẫu thuật.

Triệu chứng thường gặp nhất của PĐMCB là đau bụng, đau từ thượng vị và lan ra sau lưng, đôi khi xuống mông hoặc bẹn làm nhiều bệnh nhân tưởng là đau dạ dày và tự mua thuốc về uống. Nếu đau đột ngột tăng lên hoặc trở nên liên tục phải coi chừng khả năng vỡ túi phình. Một số triệu chứng liên quan đến tình trạng thiếu máu mãn tính hai chân như đi cách hồi, hoại tử đầu chi, vọp bẻ, tắc động mạch nuôi chi cấp tính... Một số ít bệnh nhân PĐMCB thì vào BV trong tình trạng cấp cứu, mạch tăng nhanh, huyết áp hạ, tay chân lạnh, bụng đau dữ dội do túi phình động mạch bị vỡ.

Một số biến chứng thường gặp của PĐMCB

Biến chứng đầu tiên hay gặp nhất, là kết quả tiến triển tự nhiên của bệnh này là vỡ túi phình. Chỗ vỡ có thể ra sau phúc mạc và tạo thành lỗ dò, vỡ của phình động mạch chủ có thể được báo trước bằng cơn đau kịch phát. Ngoài ra PĐMCB còn có thể vỡ vào các cơ quan nội tạng khác như vỡ vào tá tràng gây nôn ra máu ồ ạt, vỡ vào tĩnh mạch chủ dưới gây dò động tĩnh mạch và bệnh nhân sẽ tử vong vì suy tim cấp. Một số biến chứng khác ít gặp hơn và không trầm trọng bằng là thiếu máu cấp tính hai chi dưới, chèn ép cơ quan khác (chèn vào tá tràng gây hẹp môn vị, chèn niệu quản trái gây cơn đau quặn thận và ứ nước thận trái...).

PĐMCB trong mọi trường hợp đều phải được mổ để lấy đi toàn bộ túi phình, thay bằng một đoạn động mạch nhân tạo. Trường hợp túi phình vỡ, mổ cấp cứu là bắt buộc. Có một số trường hợp PĐMCB có thể trì hoãn phẫu thuật, với điều kiện phải điều trị nội khoa tích cực và theo dõi sát diễn tiến của túi phình. Đó là bệnh nhân có túi phình không có triệu chứng cơ năng, kích thước của túi phình đo được trên siêu âm không quá 5 cm, bệnh nhân có một số bệnh đi kèm nặng như thiếu máu cơ tim, tâm phế mạn, ung thư giai đoạn cuối...