Hồi học năm thứ V, Đại học Y khoa Sài Gòn, chúng tôi được học môn Nhi với giáo sư Phạm Gia Cẩn, giáo sư Phan Đình Tuân và nhiều thầy cô khác, nhưng nhớ nhất là giáo sư Phạm Gia Cẩn vì ông luôn có cách hỏi thi vấn đáp môn Nhi khoa rất lạ thường mà sinh viên nào cũng ngán. Chẳng hạn ông thường hỏi những câu như: “Khi bé mấy tháng tuổi thì có thể sang nhà hàng xóm chơi”; “Khi bé mấy tháng thì cho ăn trứng gà?” và… “Hãy so sánh sữa bò với sữa mẹ?. Nhiều sinh viên rớt kì I vì những câu hỏi oái oăm như vậy!

Câu hỏi “Khi bé mấy tháng tuổi thì có thể sang nhà hàng xóm chơi” thì đa số sinh viên ớ ra vì chưa được dạy bao giờ. Câu trả lời chính xác là… khi bé đã được chủng ngừa đầy đủ! Chủng ngừa đầy đủ rồi thì bế sang hàng xóm chơi an toàn, không sợ bị lây bạch hầu, uốn ván, ho gà, lao, sốt bại liệt… gì nữa. Câu hỏi này thực tế ra là để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chủng ngừa. Thay vì hỏi lịch tiêm chủng thì sinh viên cũng trả lời ro ro, ông đã đặt một câu hỏi như vậy.

Rồi “Khi bé mấy tháng thì cho ăn trứng gà?” cũng là câu dễ bí. Câu trả lời chính xác là… năm tháng. Vì tuổi đó trẻ có thể tiêu hóa được trứng do gan đã hoàn chỉnh, đã hoạt động tốt. Câu hỏi này mục đích là hỏi về dinh dưỡng của trẻ. Trẻ phải được cho ăn dặm (ăn sam) đúng cách thì mới có thể phát triển đầy đủ được. Sữa mẹ tuy tốt nhất, nhưng chỉ tốt nhất trong sáu tháng đầu đời, sau đó, nếu không biết cho ăn dặm thêm, trẻ sẽ không đủ dinh dưỡng để phát triển. Chẳng hạn riêng về chất sắt để tạo máu, muốn có đầy đủ thì từ tháng thứ năm, trẻ phải bú tới… bảy lít sữa mẹ mỗi ngày! Chuyện không thể, nên trẻ phải được ăn dặm thêm. Ta biết sắt có rất nhiều trong rau xanh, gan, trứng…

Nhớ lại thuở đó mới thấy học Nhi khoa là học cách chăm sóc trẻ, nuôi nấng trẻ, giúp trẻ tăng trưởng và phát triển toàn diện chớ không phải chỉ biết chữa bệnh khi trẻ đau ốm. Trẻ con không phải là một người lớn thu nhỏ. Trẻ con khác với người lớn ở chỗ trẻ đang phát triển và đang tăng trưởng. Bộ não của một trẻ hai tuổi đã phát triển bằng 80% bộ não của người lớn; chiều cao của một trẻ hai tuổi đã bằng một nửa chiều cao của người lớn. Do vậy, nuôi con giỏi chính là nuôi ở hai năm đầu đời này. Không chỉ vậy, trẻ tăng cường và phát triển không chỉ nhờ sữa, nhờ thức ăn mà còn nhờ tình thương của cha mẹ. Không có tình thương thì  trẻ sẽ cọi cọc cả thể chất lẫn tinh thần. Ta hiểu tại sao ngày nay thế hệ trẻ ở một số nước phát triển – thừa mứa vật chất – mà nhiều vụ tự tử, nhiều vụ ria súng… xảy ra “không rõ nguyên nhân”!

Trẻ không thể lớn nổi, không thể thành người nếu thiếu tình yêu thương. Và đó là lý do tại sao tất cả các thứ sữa nhân tạo, dù làm bằng sữa bò, sữa trâu, sữa lạc đà, sữa dê, sữa đậu nành… đều không thể so sánh với sữa mẹ. Bởi sữa mẹ, ngoài chất dinh dưỡng tuyệt vời ai cũng biết còn có những thứ khác nữa, không thể tìm đâu ra. Thí dụ… mùi mồ hôi chua lét của mẹ, mùi tóc tai lòng thòng của mẹ, mùi à ơi của mẹ. Trong lúc hí hửng nhơi nhơi sữa mẹ, bé có cắn một phát đau điếng do thiếu sữa, do ngộp sữa, do mẹ lơ đễnh, không “chánh niệm”, vừa cho bú vừa nghĩ đâu đâu… Mẹ đau quá, đét một phát vào mông bé, rồi hối hận siết chặt con vào lòng… Một tương tác, một khúc hòa tấu. Không thể tìm thấy ở đâu với sữa nhân tạo.

Trong đời sống bây giờ, người mẹ “hiện đại” vội vã làm sẵn một lô sữa bò – có bổ sung các chất thông minh… này nọ - rồi tất cả ra đi cho kịp giờ hội nghị, cho kịp thương thảo hợp đồng, bỏ trẻ bơ vơ với một đống tiện nghi từ đồ chơi đến thức ăn thì vẫn còn thiếu cái tình âu yếm đó, cái mùi mồ hôi đó, khúc hòa tấu không lời đó. Và thế là trẻ lớn lên trong sự… căm thù xã hội, mà đại diện gần gũi nhất là bà mẹ vắng nhà!

Người ta đã làm những thí nghiệm để chứng minh. Trẻ khóc rấm rứt, cẳn nhẳn khó chịu, bỏ ăn, bỏ ngủ, chỉ cần cho bé ngửi cái áo cũ đầy mồ hôi của mẹ, trẻ nín khóc ngay. Có khi chỉ cần nghe khúc thu băng nhịp tim của mẹ, trẻ cũng ngủ ngon lành. Người cha cũng vậy. Con có cha như nhà có nóc không phải là một câu nói ngoa (mặc dù hiện nay đã có những ngôi nhà trăm nóc!).

Trở lại câu hỏi thi môn Nhi khoa: “Hãy so sánh sữa bò với sữa mẹ?”, sinh viên nào cũng hí hửng tưởng trúng tủ, thao thao bất tuyệt nhưng vẫn không làm giáo sư hài lòng. Ông lắc đầu lia lịa và kêu bổ sung, bổ sung nữa. Khi sinh viên chịu bí, ông mới thủng thắn nói: “Anh quên so sánh cái…. bình bú!”. Không có cái bình nào đẹp đẽ căng tròn, phình xẹp, hồng hào, thơm tho… như cái bình sữa mẹ! Lúc nào cũng ủ đúng 37⁰C không hơn không kém, lúc nào cũng sạch sẽ tươi mát, hợp vệ sinh, chẳng cần phải hấp luộc, khử trùng chi cả! Người mẹ chỉ cần vạch áo, nặn vài giọt sữa đầu tiên rửa qua cái núm thế là xong. Trong vài giọt sữa đó đã có đủ chất kháng khuẩn rất tốt rồi. Có người cãi, biết đâu đôi khi cũng có mùi khác lạ, như mùi thuốc lá, mùi bia bọt… thì sao? Nhưng đó là chuyện hy hữu. Trẻ sẽ tỏ ngay thái độ, không khoan nhượng.

Tôi sực nhớ câu thơ của một nữ thi sĩ hơn 40 năm về trước: “Ngực dành cho anh còn sữa để cho con” (Hồng Khắc Kim Mai, Mắt màu nâu, Sài Gòn, 1965). Nhà thơ viết những câu thơ đó lúc tuổi mới đôi mươi, nghe nói còn chưa có người yêu! Hồng Khắc Kim Mai còn có những câu thơ viết về cái … bình vú khá hấp dẫn: ngực em tròn rất tròn/ nhấp nhô từng hơi thở/ áo cài khuy nút hở… (Bài thơ này anh nhớ/ Nên chả chép vào đây! Nguyễn Nhược Pháp).

Chuyện đáng ngại bây giờ là người ta dần quên vế thứ hai: còn sữa để cho con mà chỉ nhớ vế thứ nhất. Người ta bắt đầu chăm chút kĩ cái bình vú, làm đẹp nó về hình thức như bơm, độn, tạo hình… có khi là với silicone, có khi là với túi nước muối khéo léo chèn đâu đó. Tưởng tượng đi đâu cũng phải mang theo mấy túi nước muối chắc cũng chẳng vui gì. Lại phải luôn cảnh giác: nhẹ tay, dễ vỡ! Chưa ai làm một phỏng vấn các bé cảm nghĩ thế nào khi được bú cái bình bú ướp muối này.

Thiên nhiên cũng lạ, có người hồi nhỏ nhỏ xíu (Anh thấy em nhỏ xíu, nhỏ xíu anh thương, Trần Tiến), vậy mà khi có con, sữa tràn đầy thì ngực cũng lớn lên theo sữa. Nói khác đi, cái bình bú thiên nhiên đó nó phát triển theo nhu cầu, nó nhấp nhô… theo từng hơi thở, mới ngộ!

Tóm lại, chỉ cần nhớ “… còn sữa để cho con” trong thời buổi melamine này là được!