Thực tiễn cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Ðảng hơn 20 năm qua đã khẳng định những thành tựu và yếu kém trong công cuộc đổi mới xây dựng và bảo vệ Tổ quốc gắn liền với trách nhiệm lãnh đạo của Ðảng và những ưu, khuyết điểm trong công tác xây dựng Ðảng.

Tại Ðại hội IX, Ðảng ta chỉ rõ, thực hiện 10 nhiệm vụ của Cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Ðảng cần tập trung vào bốn công tác quan trọng: Giáo dục tư tưởng chính trị, rèn luyện đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân; tiếp tục đổi mới công tác cán bộ; xây dựng, củng cố các tổ chức cơ sở đảng; kiện toàn tổ chức, đổi mới phương thức lãnh đạo của Ðảng. Quá trình thực hiện bốn công tác đó, có những ưu điểm, tiến bộ.

Nhìn một cách tổng quát, trong thời gian qua, công tác này đã góp phần nâng cao nhận thức, sự nhất trí trong Đảng và sự đồng thuận trong xã hội về mục tiêu, lý tưởng, về đường lối, chính sách đổi mới, quan điểm đối ngoại, về vai trò lãnh đạo của Đảng; nâng cao lòng tin của nhân dân vào đường lối đổi mới của Đảng.

Công tác cán bộ đã có chuyển biến tích cực về nội dung và cách tiến hành, mang lại kết quả bước đầu đáng ghi nhận. Nghị quyết 11 của Bộ Chính trị về luân chuyển cán bộ lãnh đạo và quản lý đã đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn, được các địa phương, ngành thực hiện nghiêm túc; góp phần đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong diện quy hoạch một cách toàn diện, nhất là đào tạo, bồi dưỡng trong thực tiễn. Để xây dựng, củng cố tổ chức cơ sở đảng, các cấp ủy đã tích cực, chủ động triển khai thực hiện các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, tích cực lãnh đạo thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, xây dựng quy chế làm việc, tập trung lãnh đạo phát triển kinh tế, xây dựng cơ sở hạ tầng, chăm lo, cải thiện đời sống nhân dân; tập trung chỉ đạo củng cố cơ sở yếu kém; cải tiến việc đánh giá, phân tích chất lượng đảng viên; số đảng viên mới kết nạp ngày càng tăng, đảng viên trẻ ngày càng nhiều.

Phương thức lãnh đạo của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và các cấp ủy đảng đã có đổi mới, thể hiện ở việc cụ thể hóa nghị quyết; xây dựng và làm việc theo chương trình, kế hoạch; chú ý lãnh đạo toàn diện, đồng thời tập trung vào những vấn đề trọng tâm; coi trọng tổ chức thực hiện, kiểm tra, sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm; coi trọng việc cụ thể hóa và thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, dân chủ khi thảo luận và ra quyết định.

Tuy vậy, trong công tác xây dựng Ðảng cũng có những hạn chế, khuyết điểm. Một số cấp ủy và tổ chức đảng triển khai các nghị quyết của Trung ương chưa sâu sát, chưa có chương trình, kế hoạch thực hiện, việc học tập tư tưởng Hồ Chí Minh ở nhiều nơi chưa gắn với liên hệ thực tiễn ở ngành, địa phương, đơn vị. Công tác giáo dục tư tưởng, chính trị vẫn chậm đổi mới; tính thuyết phục, tính chiến đấu và hiệu quả chưa cao. Công tác lý luận chưa giải đáp những yêu cầu của cuộc sống và những băn khoăn, trăn trở trên một số vấn đề kinh tế - xã hội và xây dựng Ðảng. Công tác giáo dục đạo đức, lối sống chưa thường xuyên liên tục, có mặt bị buông lỏng, xem nhẹ. Tự phê bình và phê bình vẫn là khâu yếu. Chưa ngăn chặn và đẩy lùi được những biểu hiện suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên.

Việc đánh giá và quản lý cán bộ vẫn là khâu yếu chậm được khắc phục. Chất lượng công tác quy hoạch cán bộ ở một số nơi không cao; nhiều ban, bộ, ngành ở Trung ương triển khai công tác này còn chậm. Việc bố trí, sắp xếp cán bộ ở một số nơi chưa kịp thời. Việc đào tạo, bồi dưỡng cán bộ có lúc, có nơi còn nặng về bằng cấp, chất lượng không cao. Chậm xây dựng cơ chế, chính sách phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng và sử dụng nhân tài. Chưa xây dựng được hệ thống các biện pháp khuyến khích, động viên cán bộ và nhân dân tham gia giám sát công tác cán bộ. Còn có biểu hiện vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, một số nơi còn tiềm ẩn nguy cơ mất đoàn kết, cạnh đó là tình trạng đoàn kết xuôi chiều...

Năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng ở nhiều nơi còn yếu, chưa đủ sức giải quyết những vấn đề phức tạp nảy sinh từ cơ sở. Chất lượng sinh hoạt chi bộ thấp, vai trò tiên phong, gương mẫu của đảng viên còn nhiều mặt hạn chế. Việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở chưa nghiêm. Không ít nơi tổ chức đảng và chính quyền ở xã, phường, thị trấn còn quan liêu, chủ quan, xa dân, chưa giải quyết kịp thời những quyền lợi chính đáng, hợp pháp của nhân dân, thậm chí còn hách dịch, gây phiền hà cho dân. Công tác đánh giá, phân loại tổ chức cơ sở đảng và đảng viên thực hiện chưa nghiêm, chưa thật chính xác, nhiều nơi còn hình thức, chạy theo thành tích.

Tổ chức, bộ máy của nhiều cơ quan nhà nước, cơ quan đảng, đoàn thể còn cồng kềnh, biên chế tăng, chức năng, nhiệm vụ của không ít tổ chức còn chồng chéo. Việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Ðảng chưa mạnh, chưa thành hệ thống, chưa có trọng tâm, trọng điểm, chưa kịp thời giải quyết những vấn đề mới đặt ra trong việc xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ của các tổ chức trong hệ thống chính trị. Ở không ít nơi, dân chủ nội bộ chưa được phát huy đầy đủ, nói chưa đi đôi với làm. Bệnh thành tích, hình thức, phô trương, lãng phí còn khá phổ biến ở các cấp, các ngành. Chất lượng, hiệu quả công tác kiểm tra chưa cao.

Ðể tiếp tục thực hiện tốt Cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Ðảng, tiến tới Ðại hội X của Ðảng, cần tập trung vào những nội dung chủ yếu sau đây:

Thứ nhất: Tăng cường bản chất giai cấp công nhân của Ðảng, nâng cao bản lĩnh chính trị, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Trong điều kiện hiện nay, để thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm (2001-2010) do Ðại hội IX đề ra, vấn đề tăng cường bản chất giai cấp công nhân của Ðảng, nâng cao bản lĩnh chính trị, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội lại được đặt ra cấp bách với đòi hỏi mới, có những thuận lợi nhưng cũng gặp không ít khó khăn, thách thức. Ðây là thử thách mới, rất quyết liệt đối với Ðảng ta. Hơn lúc nào hết, từng tổ chức Ðảng, từng cán bộ, đảng viên cần nhận thức rõ và tìm cách thực hiện tốt nhiệm vụ này, tập trung vào những vấn đề: tăng cường hơn nữa việc giáo dục chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong toàn Ðảng, nhằm tạo nên sự kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, sự nhất trí cao, lòng tin vững chắc của từng đảng viên đối với đường lối, nghị quyết của Ðảng. Coi trọng hơn nữa cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng - lý luận, củng cố và tăng cường trận địa tư tưởng của Ðảng. Ðặc biệt, phải đề phòng nguy cơ "tự diễn biến" trong mỗi đảng viên, cán bộ trước những tác động nhiều chiều của kinh tế thị trường, mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế. Lên án mạnh mẽ và uốn nắn kịp thời những biểu hiện phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí, tỏ ý hoài nghi mục tiêu, con đường xã hội chủ nghĩa mà Ðảng, nhân dân ta đã chọn.

Hai là: Ngăn chặn có hiệu quả tình trạng suy thoái phẩm chất đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên và tình trạng kỷ cương, phép nước không được giữ nghiêm.

Ðây là những vấn đề lớn làm nhân dân bất bình, lo lắng và giảm niềm tin, là nhân tố tiêu cực lớn đang hạn chế, kìm hãm bước tiến của công cuộc đổi mới. Mục tiêu chủ yếu mà Cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Ðảng phải tập trung giải quyết là những vấn đề đó.

Tình trạng suy thoái về phẩm chất đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, trong đó, chủ yếu ở những đảng viên là cán bộ, trở thành vấn đề nhức nhối làm tổn hại uy tín, thanh danh của Ðảng. Không ít trường hợp, từ sự suy thoái về phẩm chất đạo đức, lối sống dẫn đến suy thoái về chính trị. Cạnh đó là tình trạng kỷ cương phép nước không nghiêm gây thiệt hại không nhỏ, gây khó khăn cho sự lãnh đạo tập trung thống nhất, thông suốt từ Trung ương đến cơ sở. Không một văn kiện, nghị quyết nào của Ðảng không đề cập đến vấn đề này, song tình trạng nêu trên chưa được ngăn chặn, lại có xu hướng gia tăng. Chúng ta chưa có nhiều biện pháp đủ mạnh để loại bỏ tình trạng đó. Trong thời gian tới, để tạo chuyển biến về giải quyết vấn đề này, ngoài việc tuyên truyền, giáo dục, cần xử lý nghiêm minh, kịp thời những cán bộ, đảng viên suy thoái về phẩm chất đạo đức, lối sống coi thường kỷ cương phép nước, cần có cơ chế để dân giám sát, phát hiện những tiêu cực đó và phải có biện pháp hữu hiệu bảo vệ những người tích cực, thẳng thắn đấu tranh với các tiêu cực.

Ba là: Ðẩy mạnh cuộc đấu tranh chống tham nhũng, quan liêu, lãng phí.

Ðể chống tham nhũng, lãng phí có hiệu quả cần tập trung thực hiện tốt các giải pháp: hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách, quy chế, quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế, tài chính, quản lý tài sản công, xóa bỏ các thủ tục hành chính gây phiền hà trong giải quyết công việc, nhất là cơ chế xin - cho; nâng cao chất lượng hoạt động của ủy ban kiểm tra, cơ quan thanh tra các cấp, lực lượng công an, viện kiểm sát, tòa án; đề cao trách nhiệm, động viên nhân dân tích cực đấu tranh, chống tham nhũng và phải có biện pháp bảo vệ tốt người đấu tranh chống tham nhũng; xử lý kịp thời, nghiêm minh những kẻ tham nhũng, cảnh giác với những người lợi dụng cuộc đấu tranh chống tham nhũng để vu khống, bôi đen cán bộ, đảng viên, gây phức tạp nội bộ.

Quan liêu là một bệnh rất nguy hiểm, nó xuất hiện không chỉ ở một số cán bộ lãnh đạo cấp trên, mà còn có nhiều cán bộ cơ sở, gây tác hại nhiều mặt, từ đề ra chủ trương, giải pháp không đúng, đến đánh giá, sắp xếp, bố trí không đúng cán bộ... làm cho Ðảng xa dân. Ðó là nguy cơ lớn của Ðảng cầm quyền. Ðể ngăn chặn, đẩy lùi tệ nạn này, cần giáo dục cho cán bộ, đảng viên nhận thức sâu sắc mối quan hệ gắn bó mật thiết giữa Ðảng với dân là vấn đề sống còn của Ðảng; giáo dục nâng cao trình độ mọi mặt cho cán bộ, đảng viên; sắp xếp kiện toàn hệ thống tổ chức, bộ máy của Ðảng và hệ thống chính trị, khắc phục tình trạng nhiều tầng nấc trung gian, chức năng, nhiệm vụ không rõ ràng; đẩy mạnh cải cách hành chính; nâng cao trình độ dân trí, mở rộng dân chủ để nhân dân tham gia có hiệu quả vào việc kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan, cán bộ, công chức; nâng cao chất lượng hoạt động của các cơ quan thanh tra, kiểm sát, Ủy ban kiểm tra Ðảng; xử lý kịp thời, nghiêm minh những cán bộ, đảng viên quan liêu gây thiệt hại cho cơ quan, địa phương, đơn vị.

Bốn là: Nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng, nhất là chi bộ.

Ðây thật sự là vấn đề bức xúc. Hiện nay còn nhiều tổ chức cơ sở đảng năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu rất yếu, vai trò lãnh đạo mờ nhạt, đứng ngoài các quá trình lãnh đạo phát triển kinh tế - xã hội và các hoạt động ở cơ sở. Trong thời gian qua, chúng ta đã coi trọng xây dựng, củng cố, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng, song nhiều nơi lại chưa chú ý thỏa đáng đến các chi bộ trực thuộc đảng ủy cơ sở, dẫn đến các chi bộ rất yếu không làm chủ và giải quyết kịp thời những vấn đề phức tạp có thể xảy ra từ khi nó mới xuất hiện. Nhấn mạnh vai trò của chi bộ và sự cần thiết phải xây dựng củng cố chi bộ, tại Ðại hội IX, Ðảng ta khẳng định: "Nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng, nhất là chi bộ". Ðó là sự khẳng định đúng đắn, đòi hỏi chúng ta phải tập trung thực hiện tốt công tác này.

Năm là: Tạo bước chuyển biến cơ bản trong công tác cán bộ.

Suy đến cùng thì những vấn đề đặt ra nêu trên được giải quyết tốt hay không phụ thuộc vào chất lượng đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ. Bởi vậy, phải đặt trọng tâm vào việc tạo nên bước chuyển biến cơ bản trong công tác cán bộ. Thực tiễn đã khẳng định, để tạo ra bước chuyển biến đó phải thực hiện tốt và đồng bộ các khâu: đánh giá; quy hoạch; luân chuyển; đào tạo, bồi dưỡng; bố trí, sử dụng cán bộ.

Xây dựng, chỉnh đốn Ðảng là nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài, bởi vì cách mạng nước ta luôn luôn vận động, phát triển, đặt ra yêu cầu và đòi hỏi ngày càng cao về năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Ðảng. Ðể đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi đó, Ðảng phải thường xuyên được xây dựng và chỉnh đốn. Những thành quả và những kinh nghiệm bổ ích trong Cuộc vận động xây dựng chỉnh đốn Ðảng trong thời gian qua là rất quan trọng để Ðảng tự đổi mới, tự chỉnh đốn, đáp ứng yêu cầu của cách mạng trong thời gian tới.