"Tôi nghe nói mã tiền là một vị thuốcđộc nhưng có thể chữa được nhiều bệnh như ghẻ, lở loét, tê thấp... Xin bác sĩ cho biết rõ hơn về công dụng và cách dùng mã tiền".

Trả lời:

Mã tiền còn gọi là củ chi, tên khoa học Strychnos nux vomica L.
Tên mã tiền dùng để chỉ nhiều cây khác nhau thuộc chi Strychnos, có hạt giống như chiếc khuy áo lớn và chứa những alkaloid tác dụng mạnh. Có loài là cây đứng, có loài là dây leo. Có khi cùng một loài nhưng nếu khai thác hạt thì người ta gọi là cây mã tiền, còn khai thác vỏ người ta lại gọi là cây hoàng nàn.

Ở nước ta hiện khai thác ít nhất hai loài mã tiền:

- Strychnos nux vomica L.: Là một cây nhỡ, mọc thẳng đứng, có vỏ xám, cây non có gai. Lá mọc đối, có lá kèm, cuống ngắn, phiến lá hình bầu dục, hai đầu hơi nhọn. Hoa nhỏ, màu hồng, lưỡng tính, tràng và đài có 5 cánh.

- Dây leo: Các loại mã tiền được khai thác ở miền Bắc nước ta hầu hết là loại này. Tên khoa học chưa được xác định chắc chắn. Vỏ một loài dây leo này được khai thác với tên hoàng nàn. Mã tiền dây leo có đường kính thân tới 10-15 cm, chiều dài thân có thể tới 30-40 m.

Thường quả chín rơi xuống đất, hạt tung ra ngoài, người ta nhặt về phơi khô. Khi dùng thái mỏng, sấy lại lần nữa rồi tán nhỏ. Trong nhân dân ta, mã tiền chỉ được sử dụng sau khi chế biến theo mấy cách sau đây:

- Ngâm hạt trong nước vo gạo một ngày đêm cho tới khi mềm, lấy ra bóc vỏ, thái mỏng, sấy khô tán nhỏ.

- Cho hạt mã tiền vào dầu vừng đun sôi cho tới khi hạt mã tiền nổi lên thì vớt ra ngay (nếu chậm, hạt sẽ bị cháy đen, mất tác dụng). Thái nhỏ, sấy khô mà dùng.

- Ngâm hạt mã tiền trong nước thường hay nước vo gạo cho tới khi mềm. Lấy ra bóc vỏ và lông để riêng, nhân để riêng. Sao vỏ và lông riêng, nhân riêng, sau đó tán nhỏ từng thứ. Phương pháp này thường dùng chữa bệnh chó dại.

Mã tiền được dùng cả trong Đông và Tây y. Tây y dùng làm thuốc kích thích thần kinh trung ương, tăng phản xạ của tủy, tăng cường kiện và dinh dưỡng của cơ, dùng chữa tê liệt, tim bị giãn, cơ tim mệt, giảm cường kiện của ruột, đái dầm và yếu bộ phận sinh dục (strycnin làm tinh trùng được tống ra mạnh).

Trong Đông y, mã tiền được dùng chữa ghẻ và những bệnh ngoài da khó chữa: Tán bột (sao vàng tán nhỏ), trộn với dầu vừng bôi lên nơi ghẻ, lở loét. Dùng trong, mã tiền được xem như một vị thuốc chữa tê thấp, bại liệt, bán thân bất toại, chó dại cắn. Đây là thuốc độc nên không ai được tự ý dùng.

GS Đỗ Tất Lợi, Sức Khỏe & Đời Sống