Những bệnh ngoài da thường gặp như: trứng cá, bỏng, ngứa, viêm (eczema), ban đỏ, vẩy cá, vẩy nến, bệnh sắc tố, tiết bã nhờn, herpes, mày đay - phù mạch, vết thương, vết loét, do nấm, do virut, phản ứng do thuốc và mỹ phẩm, bong biểu bì bọng nước, nhiều mồ hôi, liken, pemphigut, mủ da hoại thư, hạt cơm (mụn cóc), hói đầu, ung thư, côn trùng đốt, hoa liễu, v.v... Có bệnh do thể tạng, di truyền như hói đầu, darier, keratin hóa... nhưng phần lớn là bệnh mắc phải chủ yếu là các bệnh da do nhiễm khuẩn, nấm, virut, tác dụng phụ của thuốc - mỹ phẩm và tổn thương do bệnh toàn thân như AIDS, phong, đái tháo đường v.v... Nhiều bệnh chưa rõ nguyên nhân.

Về thuốc, nhất là dược lý học, còn ít hiểu biết dùng điều trị các bệnh ngoài da. Bệnh ngoài da, có bệnh có thể chữa khỏi hẳn với những bệnh căn mắc phải; nhưng đa số bệnh ngoài da làm cho người ta rất khó chịu, hay tái phát, có khi kéo dài suốt cả đời người, thậm chí một số bệnh gây tử vong như hội chứng lyell, Stevens - Johnson (hoại tử biểu bì do độc), bong biểu bì mọng nước, bỏng rộng, pemphigut, phù mạch, v.v...

Dưới đây là một số bệnh da thường gặp và cách dùng thuốc chữa trị.

Chứng ngứa: Một cảm giác mà người bệnh muốn giải tỏa theo bản năng bằng cách cào, gãi, có thể là bệnh tại da hoặc triệu chứng của bệnh toàn thân, rất thường gặp và gây khó chịu. Bệnh căn chưa rõ ràng nhưng có vai trò của hệ thần kinh trung ương, các chất trung gian gây viêm, dược phẩm, thực phẩm, hóa chất, môi trường (không khí, bụi bặm, nước bẩn), côn trùng, bệnh toàn thân như tắc đường dẫn mật gây nên tích tụ acid mật ở mô da, urê huyết, u lymphô, bệnh bạch cầu vô căn, cuối thai kỳ, tăng năng tuyến giáp, đái tháo đường, một số dạng ung thư và cả nguyên nhân tâm lý.

Thuốc điều trị: phần lớn dùng ngoài, một số trường hợp phải dùng thuốc uống. Thuốc bôi ngoài như calamin (bd caldramin) là một hợp chất kẽm carbonat và sắt oxyd, làm săn và trị ngứa. Dùng thuốc xức 5-10% phối hợp với kẽm oxyd, hoặc kem bôi, thuốc mỡ 4-15%. Crotamiton (bd winderm), dưới dạng kem bôi, xức da 10%. Có tác dụng với dị ứng gây ngứa, tắc mật, đái tháo đường; côn trùng đốt; ngứa ở hậu môn, sinh dục người già; ngứa do ghẻ, chấy rận. Thuốc không dùng cho bệnh da chảy nước, mẫn cảm đã biết và người mang thai ba tháng đầu thai kỳ. Không để dây thuốc vào mắt, núm vú, vết thương, vết loét.

Có thể kể nhiều thuốc bôi ngoài khác, chế phẩm chứa menthol, phenol, thuốc tê, capsaicin, Zn oxyd, corticosteroid, kháng histamin, DEP trị ghẻ, mỡ chrysaphanic trị hắc lào v.v..

Các thuốc uống dùng trong các bệnh toàn thân như cholestyramin, ondansetron, natri thiosulfat có tác dụng trị ngứa trong trường hợp ứ, tắc một phần ống dẫn mật, gây tích tụ acid mật ở mô da hoặc xơ gan mật. Dùng doxepin, một thuốc chống trầm cảm ba vòng là một kháng histamin mạnh hoặc một số thuốc kháng histamin khác như hydroxyzin, chlorpheniramin, promethazin dùng đường uống trong trường hợp ngứa toàn thân, nặng, tạng dị ứng, thuốc có lợi dùng về đêm. PUVA (quang liệu pháp) có tác dụng trong đa số trường hợp ngứa do ngâm nước.

Một số thảo dược như kim ngân hoa, ké đầu ngựa, thổ phục linh, đơn đỏ có gia giảm phòng phong, liên kiều, bồ công anh, cam thảo, huyền sâm mỗi thứ 12g sắc uống trong ngày, là những vị thuốc trị ngứa được nhiều người sử dụng có hiệu quả.

Phòng bệnh ngứa thì việc vệ sinh và tránh những tác nhân gây bệnh đã biết là hàng đầu. Dùng các thuốc sát khuẩn, tẩy uế khi tiếp xúc với môi trường gây bệnh (công tác vệ sinh, lũ lụt, phục vụ người bệnh...) cũng như tránh sử dụng những tác nhân gây bệnh đã biết (mỹ phẩm, thuốc, ăn tôm cua v.v... ) là rất cần thiết.

Eczema hay còn gọi là viêm da, chàm, dùng chỉ một tình trạng viêm biểu mô. Đặc trưng là những nốt sần, mụn nước, tập trung thành đám, đỏ da, phù nề, rỉ dịch, đóng váng vảy và ngứa; với rất nhiều thể: chàm, chàm đỏ, viêm quầng khô, bọng nước, mụn đồng tiền, nứt rạn lá, chàm tổ đỉa, pemphigut, sừng hóa. Bệnh rất hay tái phát. Bệnh nguyên có nhiều: môi trường, dược phẩm, mỹ phẩm, hóa chất kể cả trừ sâu diệt cỏ, chất màu, cây cối, các dị nguyên gây dị ứng, di truyền, cơ địa (thần kinh), tiếp xúc, vi khuẩn, virut, nấm. Trẻ nhỏ (đang bú) mắc chàm thể tạng thường tự khỏi sau 2 năm khi mọc hết răng. Tuy nhiên còn 20% vẫn tiếp tục chàm đến lớn xen kẽ hen suyễn, có thể (tuy hiếm) xảy ra sốt cao, tím tái dẫn đến tử vong gọi là chàm nhập.

Có hai thể eczema: nội sinh và ngoại sinh, tuy nhiên có người có cả hai type, và hai loại eczema thường gặp là eczema tạng dị ứng và eczema tăng tiết bã nhờn. Tạng dị ứng thường gặp, tổn thương ở mặt, cổ, khuỷu tay, đầu gối.

Thuốc: chưa có một liệu pháp chung cho eczema, tuy nhiên đã có một số hướng dẫn điều trị được ưu tiên là:

Vùng da tổn thương thường xuyên được làm sạch và giữ ẩm. Không dùng xà phòng và các chất tẩy rửa nhưng có thể dùng dầu tắm hoặc bôi chất làm dịu. Bôi hồ nước rất có ích. Nếu có bội nhiễm dùng kháng sinh uống. Kháng sinh bôi ngoài chỉ dùng với tổn thương hẹp. Goudron, ichthammol, dung dịch zarish, burow, được sử dụng rộng rãi dưới dạng mỡ hay bột nhão. Uống kháng histamin làm dịu có ích khi bị ngứa nhất là về đêm, các kháng histamin không làm dịu như terfunadin, astemizol... không có tác dụng với eczema.

Corticoid bôi ngoài là thuốc chính dùng cho eczema tạng dị ứng. Sử dụng trên nguyên tắc thuốc nhẹ nhất dùng trước. Nhẹ như hydrocortison; trung bình như triamcinolon, dexamethason; mạnh như fluocinolon, betamethason; cực mạnh như clobetasol. Cần cân nhắc cẩn thận: vị trí, diện tích tổn thương, tuổi tác người bệnh và thời gian dùng thuốc, đặc biệt chú ý trẻ em. Lượng thuốc dùng cho da bôi ngoài, dùng cho 1 tuần, bôi 2 lần/ngày, dùng cho người lớn, với dạng kem, pomat là: da mặt 15g, hai tay 25-50g, da đầu 50-60g, hai tay - chân 100-200g, thân 400g, bụng dưới và cơ quan sinh dục 15-20g.

Hiện nay thị trường có rất nhiều dạng thuốc dùng ngoài phối hợp với corticoid, có khi có tới 4-5 thành phần, khi dùng nên có hướng dẫn và chỉ định của thầy thuốc cẩn thận.

Nếu ưu tiên này không đáp ứng thì chuyển sang ưu tiên 2. Đó là quang liệu pháp (PUVA). Dùng psoralen hay methoxsalen và tia tử ngoại A hoặc B. Tuy nhiên cần lưu ý có thể gây lão hóa sớm và có thể gây ung thư da.

Cuối cùng, nếu cả hai ưu tiên trên không đáp ứng thì cần dùng corticosteroid đường toàn thân trong thời gian ngắn để kiểm soát được eczema tạng dị ứng, nhưng không được dùng cho tuổi thiếu niên. Azathioprin, cyclosporin, các interferon, tacrolimus, thymopentin cũng đang được sử dụng nhưng hiệu quả còn ít. Một số đơn thuốc cổ truyền cũng được sử dụng, nhưng cần lưu ý là có một số thuốc độc với gan.