Con nào cũng là con
Đình Chúc

Tại hội thảo "Hậu cổ phần hoá DNNN" do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư và Ngân hàng Thế giới tổ chức cuối tuần qua, có một câu hỏi làm day dứt không ít DN đã cổ phần hoá (CPH): Họ - DN CPH - thuộc loại con nào khi mà lâu nay khái niệm "con đẻ" vẫn thuộc khối các DNNN, "con nuôi" thuộc về khối DN tư nhân? Và họ đành an ủi: Có lẽ ở giữa, không phải con đẻ cũng chả phải con nuôi!

Có một sự trùng hợp ngẫu nhiên là cùng ngày hội thảo nói trên, Chính phủ đã tổ chức một hội nghị sơ kết mô hình công ty mẹ - công ty con sau gần 5 năm làm thử. Tại hội nghị này, ai nấy đều phấn chấn khi biết hiện cả nước đã CPH được khoảng 2.500 DN/5.600 DNNN. Tuy nhiên, vấn đề quyết định lại nằm ở chỗ: Các DN đã CPH hoạt động ra sao, chứ không chỉ dừng lại ở việc đã CPH được bao nhiêu DN.

Và những thông tin được các chuyên gia kinh tế đưa ra tại hội thảo "hậu CPH" không khỏi làm ta lo ngại, chí ít là ở 3 bất cập. Thứ nhất là tình trạng "bình mới rượu cũ" vẫn còn ngự trị trong không ít DN đã được CPH.

Tại không ít tổng công ty, quá trình CPH diễn ra rất nhanh, rất suôn sẻ, nhưng khi nhìn lại thì thấy hầu như toàn bộ êkíp lãnh đạo cũ của DNNN đều giữ nguyên vị trí khi chuyển sang CPH: Ông giám đốc thì chuyển qua làm Chủ tịch HĐQT rồi kiêm luôn chức giám đốc điều hành, thậm chí các chức danh "bé xíu" như đội trưởng, tổ trưởng cũng vẫn y chang! Bởi vậy mọi lề lối điều hành, ứng xử, phân phối dường như chả có gì thay đổi so với thời còn là DNNN.

Thứ hai, ở không ít DN đã CPH, tình trạng các quan chức của tỉnh, của bộ được cử sang "canh vốn" nhà nước đã và đang làm triệt tiêu sự năng động của loại hình DN CPH. Điều này đã được các chuyên gia kinh tế cảnh báo: Với số DN CPH có số vốn nhà nước chi phối (trên 51%) vẫn chiếm tới 70% thì khả năng huy động vốn từ các nguồn lực khác là rất khó khăn. Cùng với lối quản lý xơ cứng, thậm chí còn mang đầy chất mệnh lệnh hành chính thì các vị "quan canh vốn" nhà nước này sẽ biến DN CPH dần trở lại y chang như một DNNN trước đây!

Thứ ba, với những DN CPH không có vốn nhà nước chi phối, tức những DN "thấp cổ bé họng", tình trạng bị các cơ quan công quyền "nhất bên trọng, nhất bên khinh" không phải là hiếm. Một giám đốc DN loại này than vãn: Trước đây thời còn đeo mác "con đẻ" (DNNN), nào là được ngân hàng, thuế, hải quan ưu ái, rồi được các cơ quan công quyền nhìn với con mắt "ngang hàng", nay đã CPH, tuy không nói ra nhưng họ coi chúng tôi như DN tư nhân, dù luật pháp cấm phân biệt đối xử!

Tại hội nghị sơ kết mô hình công ty mẹ - công ty con nói trên, Phó Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã chỉ rõ: "Cổ phần hoá hay lựa chọn các mô hình phù hợp (trong đó có mô hình công ty mẹ - công ty con) là để các DNNN nói riêng và các DN VN nói chung mạnh lên. Chỉ có mạnh lên, chúng ta mới cạnh tranh có hiệu quả khi hội nhập". Nhưng muốn cộng đồng DN VN mạnh lên thì dứt khoát phải loại bỏ ngay tư tưởng phân biệt "con đẻ", "con nuôi" hay một loại con "trung tính" nào khác. Điều này luật pháp đã nói, nhưng để thực thi thì còn một khoảng cách lớn!