Ðể thực hiện Quyết định 149/2005/QÐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện thí điểm thủ tục hải quan điện tử, ngành hải quan phải hoàn thành một khối lượng công việc khổng lồ: tổ chức tập huấn thực hiện quy trình thủ tục hải quan điện tử cho cán bộ hải quan và các doanh nghiệp tham gia; thành lập chi cục hải quan điện tử; tổ chức kiểm tra, lựa chọn tổ chức truyền nhận dữ liệu (VAN); xây dựng phần mềm phục vụ thủ tục hải quan điện tử; phối hợp cơ quan chức năng để bàn biện pháp giải quyết vướng mắc liên quan; xây dựng cơ chế trao đổi thông tin với cơ quan cảng vụ... Theo đó, Chi cục Hải quan điện tử được thành lập tại Hải Phòng ngày 25-7 và tại TP Hồ Chí Minh ngày 29-9-2005, sau khi đã lựa chọn những cán bộ có đủ điều kiện đáp ứng công việc và những doanh nghiệp tiên phong cho việc thử nghiệm này.

Ðến nay, tại Hải Phòng có 18 doanh nghiệp tham gia, TP Hồ Chí Minh có 34 doanh nghiệp đăng ký thực hiện. Ðợt đầu đã có 12 doanh nghiệp thực hiện thông quan điện tử. Sau hơn hai tháng thí điểm thông quan điện tử với sự chỉ đạo quyết liệt của Bộ Tài chính, lãnh đạo Tổng cục Hải quan và sự ủng hộ nhiệt tình của các doanh nghiệp, sự nỗ lực của cán bộ hải quan, hai chi cục hải quan điện tử đã tập trung mọi nguồn lực, khắc phục khó khăn triển khai thành công giai đoạn một thí điểm thủ tục hải quan điện tử.

Tính đến trung tuần tháng 11-2005, Chi cục Hải quan điện tử TP Hải Phòng đã làm thủ tục cho 154 tờ khai hàng hóa, trong đó có: 110 tờ khai thuộc luồng xanh; 30 tờ khai thuộc luồng vàng; 14 tờ khai thuộc luồng đỏ, ứng với kim ngạch xuất nhập khẩu (XNK) 21.123.095,8 USD, tổng số thuế là 27.347.315.463 đồng. Chi cục Hải quan điện tử TP Hồ Chí Minh đã làm thủ tục hải quan điện tử cho 717 tờ khai, với kim ngạch XNK 68.147.327,81 USD, tổng số thuế 125.034.732.440 đồng.

Nhận định chung của phía hải quan và phía doanh nghiệp tham gia thì hình thức thông quan hiện đại này là thời gian xử lý thông quan trên hệ thống chỉ mất vài phút cho mỗi lô hàng, tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp và hạn chế tiêu cực.

Tuy vậy, việc thực hiện thí điểm thông quan điện tử vẫn còn nhiều điểm mà Tổng cục Hải quan đang chỉ đạo xử lý tiếp theo. Ðó là: cần chuẩn hóa chính sách mặt hàng, danh mục các biểu thuế và bộ tiêu chí quản lý rủi ro phải được hoàn chỉnh hơn. Hiện nay, đường truyền đến các bộ phận giám sát chưa đầy đủ, hoặc chưa đáp ứng nhu cầu công việc. Ðặc biệt là trong tình trạng tin tặc như hiện nay, phải có một dự án bảo đảm an toàn mang tính tổng thể cho hệ thống mạng. Về mặt tổ chức truyền nhận dữ liệu, cũng cần có quy định trách nhiệm pháp lý rõ ràng.

Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa các chi cục hải quan cửa khẩu cũng cần nhịp nhàng hơn, ăn ý hơn. Thông quan điện tử là một công việc hoàn toàn mới mẻ, lại được thực hiện trong điều kiện chưa có Luật Giao dịch điện tử, cho nên việc phối hợp nối mạng, chia sẻ thông tin của các bộ, ngành liên quan chưa thể hiện được. Bên cạnh đó, việc chỉ đạo điều hành không tránh khỏi có những lúc còn chưa sát...

Tổng cục Hải quan chỉ đạo đến hết năm 2005 sẽ hoàn thành giai đoạn thí điểm thông quan điện tử ở hai đơn vị hải quan TP Hồ Chí Minh và Hải Phòng, bảo đảm mỗi đơn vị thí điểm thực hiện thủ tục cho 50 doanh nghiệp lớn trên địa bàn quản lý. Giai đoạn hai là năm 2006, ngành sẽ mở rộng loại hình và đối tượng doanh nghiệp tại hai đơn vị nói trên, phấn đấu sẽ có 200-300 doanh nghiệp thực hiện làm thủ tục thông quan điện tử với độ phức tạp cao hơn. Ðồng thời, cũng lựa chọn một số đơn vị trọng điểm có đủ điều kiện để mở rộng thí điểm hình thức này.

Thực hiện thành công thí điểm thủ tục hải quan điện tử có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng một phương pháp quản lý mới, hiện đại, đồng thời cũng là bước tiếp cận gần hơn với hiện đại hóa hải quan.