Trao đổi về công tác phòng, chống HIV/AIDS trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc, phóng viên Trang tin điện tử Tiếng Chuông-Trang tin của Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy, mại dâm có buổi phỏng vấn BS. Lê Quang Sơn, Giám đốc Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS Vĩnh Phúc.

BS. Lê Quang Sơn, Giám đốc Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS Vĩnh Phúc. Ảnh: Thùy Chi

Xin ông cho biết tình hình dịch HIV/AIDS trên địa bàn tỉnh hiện nay?

BS. Lê Quang Sơn: Từ ca nhiễm HIV đầu tiên phát hiện năm 1995, số người nhiễm HIV phát hiện hằng năm không ngừng tăng lên, tăng nhanh nhất các năm 2006-2007, do Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS Vĩnh Phúc thực hiện triển khai rà soát số liệu.

Tuy nhiên, từ năm 2008 đến năm 2012, trung bình số ca nhiễm mới HIV được phát hiện hằng năm là 300 ca/năm. Từ năm 2013 tới nay, số ca nhiễm HIV mới phát hiện giảm và ổn định ở mức khoảng 150 ca/năm. Số người nhiễm HIV chủ yếu là nam giới, tuy nhiên tỷ lệ ở nữ có xu hướng tăng (năm 2002 là 13,9% đến 2015 là 26,9%); đường lây chủ yếu qua đường máu, nhưng xu hướng lây truyền qua đường tình dục tăng dần (năm 2006 là 11% năm 2015 là 35,3%).

Tính đến 30/8/2016, Vĩnh Phúc lũy tích phát hiện 3.859 trường hợp nhiễm HIV, chuyển AIDS 2.073, tử vong do AIDS 825. Số nhiễm HIV còn sống 3.040, trong đó có 1.234 người có địa chỉ tại tỉnh Vĩnh Phúc hiện đang quản lý được. Lũy tích số bệnh nhân được điều trị bằng thuốc kháng HIV (ARV) là 872 người, chiếm 74% tổng số người nhiễm HIV quản lý được.

Vĩnh Phúc đã triển khai điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế Methadone từ tháng 3/2015, tính đến 15/8/2016, 4 Cơ sở điều trị Methadone đã tiếp nhận điều trị lũy cho 685 bệnh nhân; số bệnh nhân hiện đang điều trị 490 người, đạt 61.3% chỉ tiêu Chính phủ giao năm 2016.

Xin ông cho biết hiện công tác phòng, chống HIV/AIDS trên địa bàn tỉnh đang gặp những khó khăn gì?

BS. Lê Quang Sơn: Nguồn kinh phí dành cho hoạt động phòng, chống HIV/AIDS đang cắt giảm, đặc biệt là kinh phí dành cho công tác truyền thông rất ít.

Bên cạnh đó, cán bộ phụ trách chương trình tuyến huyện không ổn định, thuyên chuyển công tác nên mất rất nhiều thời gian hướng dẫn và đào tạo lại, chất lượng cán bộ cũng không bảo đảm theo yêu cầu của chương trình. Ở tất cả các tuyến đều không thu hút được cán bộ y tế, nhất là bác sĩ làm công tác này.

Ngoài ra, còn tồn tại thái độ phân biệt đối xử, kỳ thị với người nhiễm HIV/AIDS, làm cho họ e ngại, “lẩn trốn”, không quản lý được, dẫn đến nguy cơ lan rộng dịch HIV/AIDS tại cộng đồng.

Vậy theo ông, cần phải có những giải pháp gì để giải quyết những khó khăn, hạn chế trên?

BS. Lê Quang Sơn: UBND tỉnh Vĩnh Phúc đã phê duyệt Kế hoạch Bảo đảm tài chính cho hoạt động phòng, chống HIV/AIDS đến năm 2020, nên để giúp công tác phòng, chống HIV/AIDS đạt hiệu quả cao, hằng năm các Sở, ngành liên quan cần cấp đủ kinh phí cho hệ thống phòng, chống HIV/AIDS hoạt động.

Do nguồn kinh phí cho công tác truyền thông bị hạn chế nên trong thời gian tới, cần tăng cường phối hợp với các đơn vị, ngành, đoàn thể để lồng ghép truyền thông; cần xã hội hóa trong truyền thông phòng, chống HIV/AIDS bằng cách hướng dẫn các đơn vị, tổ chức, doanh nghiệp có sử dụng người lao động, phối hợp với Trung tâm để triển khai phòng, chống HIV/AIDS tại nơi làm việc theo hướng dẫn của Bộ Y tế.

Bên cạnh đó, đẩy mạnh phong trào toàn dân phòng, chống AIDS tại cộng đồng dân cư, bằng cách gắn hoạt động với tiêu chí Trạm Y tế đạt chuẩn Quốc gia và Nông thôn mới để các cấp địa phương chủ động triển khai phòng, chống HIV tại địa phương.

Duy trì hoạt động truyền thông qua loa truyền thanh và cung cấp tài liệu truyền thông cần thiết cho các điểm thư viện của xã, phường để người dân dễ dàng tiếp cận thông tin về HIV/AIDS.

Hỗ trợ các nhóm về kỹ thuật, pháp lý để họ tự huy động tổ chức sự kiện, truyền thông, tư vấn lấy mẫu xét nghiệm HIV lưu động tại cộng đồng và triển khai hoạt động can thiệp giảm hại như cấp bao cao su, bơm kim tiêm và chất bôi trơn...

Ngoài ra, cần duy trì, củng cố hệ thống HIV/AIDS từ tuyến tỉnh đến cơ sở để bảo đảm đội ngũ cán bộ đầu mối ở các tuyến tiếp tục triển khai phòng, chống HIV/AIDS.

Trong bối cảnh các nguồn viện trợ quốc tế cho công tác phòng, chống HIV/AIDS đang bị cắt giảm mạnh, Ngành Y tế và Bảo hiểm xã hội đang tích cực kêu gọi người nhiễm HIV/AIDS tham gia bảo hiểm y tế (BHYT). Tuy nhiên, việc thực hiện mục tiêu này gặp nhiều trở ngại. Xin ông cho biết, nguyên nhân người nhiễm HIV/AIDS trên địa bàn tham gia BHYT chưa nhiều và đang ở mức thấp?

BS. Lê Quang Sơn: Hiện nay, thuốc ARV vẫn đang được tài trợ từ các dự án. Tỉnh Vĩnh Phúc có nguồn thuốc do dự án Quỹ Toàn cầu tài trợ nên người bệnh HIV/AIDS đang được “bao cấp” thuốc ARV, do vậy nhiều người bệnh chưa nhận thấy trách nhiệm phải tham gia BHYT.

Bên cạnh đó, khi người nhiễm HIV tham gia BHYT, vấn đề bảo mật thông tin của họ cũng là một điều khiến họ e ngại tham gia BHYT, hoặc do sử dụng những dịch vụ y tế thông qua BHYT.

Nguyên nhân nữa là, do công tác thông tin tuyên truyền hiện nay vẫn chưa thực sự làm cho người bệnh thấu hiểu, việc mua BHYT là rất cần thiết. Ngoài ra, nhiều người nhiễm HIV/AIDS có hoàn cảnh khó khăn nhưng chưa đến mức thuộc hộ nghèo hoặc cận nghèo để được hỗ trợ mua BHYT 100% hoặc 70%...

Theo điều tra của Trung tâm, một số địa phương yêu cầu phải mua BHYT theo Hộ gia đình và không bán riêng BHYT cho cá nhân, như vậy nhiều gia đình không có tiền để mua cho cả gia đình.

Một vấn đề nữa là, khi người nhiễm HIV được bác sĩ của Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS tỉnh chỉ định làm xét nghiệm, họ phải sang cơ sở y tế khác để làm các xét nghiệm do cơ sở y tế đó chỉ định, chứ không được làm riêng xét nghiệm mà Trung tâm chỉ định. Như vậy, làm bệnh nhân tốn thời gian, thêm tiền vào các chỉ đinh xét nghiệm khác nữa nên họ thường đến các cơ sở y tế tư nhân mà không dùng BHYT.

Vậy xin ông cho biết, giải pháp để giải quyết những nguyên nhân trên, giúp tỉnh có thể bảo đảm 100% người nhiễm HIV/AIDS được tham gia BHYT trong thời gian tới?

BS. Lê Quang Sơn: Chính phủ đã xác định BHYT sẽ là nguồn chính chi trả thuốc ARV khi nguồn viện trợ cắt giảm và chấm dứt. Với mục tiêu tăng cao tỷ lệ người nhiễm HIV có thẻ BHYT, Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS tỉnh Vĩnh Phúc sẽ nỗ lực để kêu gọi những người nhiễm HIV/AIDS tham gia sử dụng BHYT.

Hiện nay, Trung tâm đang sản xuất sách mỏng và tờ rơi cung cấp thông tin về BHYT, cấp phát cho toàn bộ bệnh nhân HIV/AIDS, các cơ sở y tế, cán bộ chuyên trách HIV ở các tuyến để biết và truyền thông.

Trong Tháng Cao điểm dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con vừa qua, Trung tâm đã phối hợp Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe tỉnh sản xuất đĩa truyền thông về BHYT cho người nhiễm HIV/AIDS và cấp phát cho 137 xã, phường để phát trên loa phát thanh của xã trong Tháng cao điểm.

Trung tâm cũng đã phối hợp với Đài Phát thanh Truyền hình thực hiện 2 phóng sự về tính cần thiết của BHYT cho bệnh nhân HIV/AIDS trong tháng 6 và tháng 8/2016.

Bên cạnh đó, lồng ghép các buổi tập huấn cho bệnh nhân HIV/AIDS, các nhóm đồng đẳng về người nghiện chích ma túy, gái mại dâm, nam quan hệ tình dục đồng giới để truyền thông về sự cần thiết của BHYT đối với bệnh nhân HIV/AIDS. Nội dung truyền thông tập trung vào sự cần thiết khi tham gia BHYT trong giai đoạn thuốc ARV sẽ do BHYT chi trả; đối tượng được hỗ trợ mua Thẻ BHYT; quyền lợi, trách nhiệm khi tham gia BHYT…

Để bệnh nhân HIV/AIDS không bị lộ thông tin, yên tâm sử dụng BHYT và được thực hiện các xét nghiệm cần thiết khi được bác sĩ tại Trung tâm chỉ định, hiện Trung tâm đang kiện toàn và thành lập Phòng khám chuyên khoa HIV/AIDS để khám BHYT trong năm 2017.

Ngoài ra, Trung tâm cũng đã xây dựng Kế hoạch Bảo đảm tài chính cho hoạt động phòng, chống HIV/AIDS giai đoạn 2016-2020 và được UBND tỉnh phê duyệt, trong đó có hoạt động hỗ trợ mua Thẻ BHYT hằng năm cho những bệnh nhân HIV/AIDS có hoàn cảnh khó khăn, nhưng chưa được chính quyền hỗ trợ BHYT.

Trong thời gian tới, Trung tâm sẽ chú trọng triển khai những hoạt động nào trong phòng, chống HIV/AIDS, thưa ông?

BS. Lê Quang Sơn: Trung tâm sẽ tiếp tục duy trì triển khai, hoàn thành các chỉ tiêu giao cho các 4 hoạt động của chương trình phòng, chống HIV/AIDS năm 2016 gồm: Dự phòng và can thiệp giảm tác hại; xét nghiệm và giám sát dịch HIV/AIDS; điều trị HIV/AIDS và dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con (LTMC); tăng cường năng lực hệ thống.

Bên cạnh đó, tiếp tục tăng cường các biện pháp truyền thông, đa dạng trên nhiều hình thức, rộng rãi đến các tầng lớp nhân dân để cộng đồng hiểu rõ hơn về lợi ích của biện pháp điều trị thay thế bằng Methadone. Qua đó làm giảm sự kỳ thị, phân biệt đối xử với người nghiện ma túy.

Trung tâm sẽ triển khai hoạt động bằng nhiều hình thức để người bệnh HIV/AIDS có Thẻ BHYT hằng năm, thống nhất phương thức khám chữa bệnh cho bệnh nhân AIDS (đăng ký khám chữa bệnh ban đầu, tạo điều kiện thông tuyến và chuyển tuyến cho bệnh nhân có Thẻ BHYT).

Đồng thời, tiếp tục tăng cường giám sát, xét nghiệm phát hiện HIV trong cộng đồng, mở rộng điều trị ARV sớm cho người bệnh HIV; duy trì và nâng cao chất lượng điều trị tại các cơ sở Methadone để đạt chỉ tiêu do Chính phủ giao

Trung tâm cũng sẽ tham mưu giúp Sở Y tế tỉnh để đề nghị UBND tỉnh tăng cường chỉ đạo các cấp, ngành quan tâm hơn nữa tới công tác phòng, chống HIV/AIDS nói chung và hoạt động điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng Methadone nói riêng. Xác định đây là yếu tố quan trọng góp phần ổn định xã hội, đưa chỉ tiêu về điều trị Methadone vào chỉ tiêu phát triển kinh tế của địa phương, thúc đẩy việc sử dụng các lao động là người nghiện đã tham gia điều trị Methadone, tăng sức lao động và tạo ra của cải vật chất, giảm gánh nặng cho gia đình, xã hội. Chỉ đạo thống nhất việc áp dụng biện pháp cai nghiện bắt buộc với người nghiện tham gia điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng Methadone. Giúp bệnh nhân và gia đình yên tâm điều trị.

Ngoài ra, Trung tâm sẽ phối hợp với các Dự án Can thiệp của Dự án VUSTA để nhân rộng và duy trì hoạt động của các nhóm tự lực. Cấp phát bơm kim tiêm sạch và thu gom bơm kim tiêm bẩn thông qua đội ngũ đồng đẳng viên, cộng tác viên. Đây là biện pháp đơn giản, hiệu quả, không tốn kém.

Đẩy mạnh triển khai phong trào toàn dân phòng, chống HIV/AIDS trên tất cả các xã/ phường/thị trấn, bảo đảm mục tiêu 98% các xã, phường triển khai được mô hình phòng, chống HIV/AIDS tại địa phương. Ví dụ: Mô hình các Nhóm, Câu Lạc bộ về phòng chống HIV/AIDS, mô hình các Hội, đoàn thể của các thôn, lồng ghép truyền thông phòng chống HIV/AIDS định kỳ, mô hình triển khai can thiệp giảm hại tại cộng đồng…

Phối hợp chặt chẽ với y tế cơ sở và các đơn vị trong việc rà soát, quản lý, giám sát người nhiễm HIV/AIDS tại địa phương, tại các trại giam và cơ sở giáo dục trên địa bàn tỉnh.

Truyền thông đại chúng về lợi ích của việc tiếp cận sớm các dịch vụ dự phòng, xét nghiệm và điều trị HIV, lợi ích của việc tham gia BHYT, quảng bá các dịch vụ về HIV/AIDS.

Cung cấp gói dịch vụ toàn diện phòng LTMC; cung cấp thuốc ARV cho mẹ và con sau sinh; tư vấn dinh dưỡng cho trẻ, triển khai xét nghiệm xác định HIV sớm cho trẻ trước 18 tháng tuổi.

Tổ chức tập huấn về tư vấn xét nghiệm HIV tới tận xã, phường để thực hiện tư vấn lấy mẫu xét nghiệm HIV cho tất cả người nguy cơ nhiễm HIV, phấn đấu đạt tỷ lệ 90% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm HIV của mình.

Tổ chức đào tạo cấp chứng chỉ cho các cán bộ tuyến huyện và xã có đủ số lượng người nhiễm HIV để tiến tới triển khai mở rộng thêm Cơ sở điều trị tại tuyến huyện và Điểm cấp phát thuốc tại tuyến xã, phường.