(VietNamNet) - Được chuyển đến các cụm công nghiệp tập trung, dân làng nghề biến những nơi này thành xưởng sản xuất, kho chứa hàng và cả... nơi ăn ở sinh hoạt, tạo ra những làng nghề ô nhiễm mới.

Cảnh quen thuộc ở làng nghề Bắc Ninh.

Tập trung công nghiệp, tập trung ô nhiễm

Chúng tôi đến Bắc Ninh, nơi nổi tiếng toàn miền Bắc với 61 làng nghề truyền thống (chỉ đứng sau Hà Tây) và cũng  nổi tiếng về ô nhiễm môi trường làng nghề.

Ngay từ khi xe bắt đầu đến cổng làng đúc nhôm Mẫn Xá (Văn Môn, Yên Phong), đã thấy một lớp bụi trắng xóa bao phủ làng, không phải bụi đường đất, đó là bụi hóa chất bốc cao trên các nóc nhà trong làng như đám mây trắng lơ lửng hầu như là quanh năm. Khắp làng, mùi khí lưu huỳnh bốc lên nồng nặc từ những đống nhôm đang được ''cô'' rải đầy khoảng sân dẫn vào lò.

Khí SO2 xả trực tiếp ra ngoài

Tại một cơ sở sản xuất trong làng Mẫn Xá, bụi và khói tỏa lên xanh lét từ lò nung, mặc dù chỉ có dăm bảy lò trong tổng số hơn 2 chục lò đang hoạt động, một chị công nhân hét lên khi phóng viên đến chụp ảnh, ''đừng lại gần đó, hơi độc lắm đấy!''. Tuy nhiên, chị công nhân này và những công nhân ở đây, từ người lọc than đến đứng lò đều không ai dùng đồ bảo hộ, hoặc chỉ là một khẩu trang bịt mũi, miệng rất sơ sài.

Ông Nguyễn Hữu Hậu, Phó Chủ tịch UBND xã Văn Môn (Yên Phong, Bắc Ninh) cho biết, thôn Mẫn Xá cô đúc nhôm kim loại màu tái chế phôi, thôn Quan Đội tiêu thụ hàng phế liệu, đồng nát; đây được coi là hai trong tổng số 5 làng nghề sản xuất kinh tế lớn nhưng lại ''nóng'' nhất về ô nhiễm môi trường và độc hại của xã.

Ông Hậu cũng cho biết, Mẫn Xá có 805 trên tổng số 2.570 nhân khẩu và khoảng 1.000 lao động thuê ngoài trực tiếp làm nghề cô nhôm; ngoài ra có khoảng 300 lao động cô phôi; khoảng 70 trên tổng số 104 người đúc sản phẩm gia dụng nhỏ... Đây là lượng lao động chính của làng nghề nhưng cũng là khách thường xuyên của y tế. Giường của trạm y tế xã lúc nào cũng chật bệnh nhân với chủ yếu là bệnh đường hô hấp, phế quản và phổi. Hiện nay tuổi thọ trung bình làng nghề hiếm người trên 80 tuổi, một số ít thọ 70 tuổi, chủ yếu là thọ dưới 70 tuổi.

Còn thôn Quan Đội với nghề thanh lý phế liệu, dân làm nghề cứ có sắt nhôm là mua không cần biết trong ruột có gì, về đốt lấy kim loại xả khói vàng um cả làng, có người đốt trúng bình khí độc gây ô nhiễm 1 khu vực khiến cả vài chục người đi cấp cứu. Sức khỏe bị ảnh hưởng như vậy, cây cối và hoa màu cũng bị héo lá, thậm chí làng nghề còn bị địa phương bạn (Đông Anh, Hà Nội) ''kiện'' vì gây ô nhiễm.

Trong một cơ sở sản xuất làng Mẫn Xá.

Một làng nghề khác của Bắc Ninh là làng giấy Phong Khê, ông chủ tịch xã Nguyễn Quang Thống cho biết, tình trạng ''chó chạy trên nước'' (để tả các mương nước thải phủ đầy bột giấy) tuy không còn, nhưng do đặc thù là sản xuất nguyên liệu tái sinh nên vệ sinh môi trường ở đây cũng rất phức tạp. Rác thải, phụ tạp trong quá trình sản xuất giấy (đinh, gim, giấy bóng...) nhiều; nước thải sản xuất lẫn nhiều hóa chất (phèn, gia ven, dầu...) đều được đổ trực tiếp ra sông Nguyên Khê. Xã đã đầu tư khoảng 1 mẫu để làm hồ tập trung nhưng chưa thực hiện được. Mặc dù xã có khoảng 40 xe chở rác các loại nhưng không xử lý rác thải triệt để được, không có sơ chế, thậm chí xã đã cấm nhưng hiện tượng đốt các sản phẩm phế liệu từ giấy vẫn diễn ra rất ''ghê''.

Chưa hào hứng cụm công nghiệp, chẳng mặn nồng với sản xuất sạch

Theo lãnh đạo xã Văn Môn (huyện Yên Phong) thì cả làng nghề chưa có lò đốt, hiện dự án chuyển khu sản xuất xen lẫn khu dân cư ra khu công nghiệp tập trung đã quy hoạch xong, chỉ chờ bà con ra lĩnh đất xây xưởng sản xuất. Tuy nhiên bà con ở đây cho rằng vốn nhỏ nên không muốn đầu tư mới, thậm chí thấy khu công nghiệp Đại Bái xây xong nhưng không ai ra làm nên bà con cũng không mặn nồng.

Ông Trưởng phòng TN&MT Bắc Ninh cho biết, có những dự án cụm công nghiệp hết thời gian thì cũng hết luôn sản xuất. Người dân làm phép tính sơ sơ: mỗi ngày ở trong KCN mất trăm nghìn tiền điện, trong khi nếu sản xuất ngay trong làng như cũ thì số tiền ấy vẫn nằm nguyên trong túi, biết là vi phạm môi trường nhưng dân thà chấp nhận nộp phạt vài trăm nghìn còn... hơn!

Thậm chí, theo ông Họa, có những cụm công nghiệp tập trung, khi dân chuyển từ làng nghề ra dần dần ''kiên cố hóa'' vừa là xưởng sản xuất, vừa là kho chứa hàng, vừa làm nơi ăn ở sinh hoạt- dần dần xây nhà kiên cố, như một khu phố hiện đại, biến cụm công nghiệp tập trung quay trở lại vị trí ban đầu: vừa sản xuất vừa ở.

Biệt thự kiên cố ngay trong khu công nghiệp sản xuất giấy Yên Phong.

Ngay cả làng nghề giấy Yên Khê, theo ông chủ tịch xã Nguyễn Quang Thống, đã có dự án sản xuất sạch cho làng nghề làm giấy với hệ thống lắng lọc và xử lý sơ bộ nhưng các hộ sản xuất vẫn chưa hưởng ứng.

Ông Ngô Đức Hảo, giám đốc Xí nghiệp giấy Đức Huỳnh - một trong hai doanh nghiệp duy nhất của làng giấy Phong Khê hiện đang sử dụng công nghệ sạch trong sản xuất giấy cho biết, với công sản xuất sạch này quy hoạch ngay từ đầu về cơ sở hạ tầng từ điện, hệ thống thoát nước giúp doanh nghiệp loại ngay chất thải hàng ngày ngay trong khâu đầu tiên, tiết kiệm điện, than trong quá trình sản xuất, tìm ra những bất hợp lý để cả tiến, hiệu quả sản xuất tốt hơn.

Tuy nhiên, theo ông Hảo, người dân làm nghề nghe ''sạch hơn'' cảm thấy trừu tượng, không phải ai cũng chấp nhận thay đổi được ngay mô hình sản xuất hiện tại sang mô hình sản xuất mới. Nhiều người dân nghĩ, đang yên ổn sản xuất không muốn thay đổi, cũng không thích ràng buộc... Đây chính là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến việc các cụm công nghiệp và kỹ thuật tiên tiến nhằm bảo vệ môi trường chưa được bà con hưởng ứng- dù tác hại nhãn tiền là hàng ngày bà con vẫn hít bụi, khói độc hại và chịu để chất thải ''xông thẳng vào'' môi trường sống của mình.

Lãnh đạo ở các địa phương có làng nghề thừa nhận, việc nhận thức về vẫn đề bảo vệ môi trường của người dân chưa được sâu, mà thực trạng này lại bắt nguồn từ công tác tuyên truyền về môi trường chưa có hiệu quả.

Ông Hà Minh Họa, trưởng phòng TNMT Bắc Ninh cho biết, làng nghề hiện nay đều là cổ điển, chắp vá chứ không như khu công nghiệp tập trung, việc các cơ sở sản xuất có ít nhiều bảo vệ môi trường nhưng không thể gọi là xử lý môi trường được vì theo quy định, doanh nghiệp phải đầu tư 10% trên tổng số vốn đầu tư sản xuất - đây là cái khó cho Bắc Ninh vì bất cập giữa vốn đầu tư cho phát triển kinh tế và vốn cho xử lý môi trường. Theo ông Họa, việc di dời khu sản xuất xen lẫn với dân cư ra khu tập trung không phải là vấn đề giải quyết 1-2 năm mà là cả chiến lược 10-20 năm mới đảm bảo bền vững.

Mặc dù Bắc Ninh đang có dự án riêng cho từng khu vực làng nghề gắn với bảo vệ môi trường nhưng thực tế, đa số người dân vẫn đang chấp nhận phát triển kinh tế cùng với ô nhiễm môi trường.

• Kiều Minh