Người dân thành phố Hạ Long muốn nghỉ ngơi, khách du lịch trong nước, nước ngoài sau khi du ngoạn Vịnh Hạ Long, đều ưa tìm đến Hòn Nai - Cô Tiên để thưởng thức phong cảnh.

Thiên nhiên hoang sơ ở đây hoang sơ với cánh rừng nguyên sinh núi đá. Rừng nguyên sinh vẫn như một bảo tàng sinh học phong phú, sinh động và lạ mắt bởi rừng già không hiếm các loài thảo mộc và chim thú quý hiếm. Ðặc sắc, chỉ vùng núi đá mới có, là những giống cây chè dây, phất dụ núi, phong lan Hạ Long, hài vệ nữ hoa vàng, thiên tuế Hạ Long... Và hệ động vật như nhiều loài linh trưởng quý trong đó có khỉ lông vàng, cùng nhiều loài bò sát như kỳ nhông, tắc kè...

Bây giờ Hòn Nai - Cô Tiên còn có một "bảo tàng" gợi hình dung một thời kỳ văn minh của con người nguyên thủy. Từ năm 2001,đoàn nghiên cứu khảo cổ học thuộc Bảo tàng Quảng Ninh cùng Viện Khảo cổ học Việt Nam, Viện Bảo tàng lịch sử Việt Nam đã tiến hành khai quật tại đây, thu thập được thong tin về những cư dân xa xưa sáng tạo liên tục từ quãng 10.000 năm tới 2.000 năm cách ngày nay. Nghĩa là từ giai đoạn muộn của thời đại đá mới đến thời đại các Vua Hùng dựng nước và truyền đời thống lĩnh quốc gia Văn Lang - Âu Lạc.

Các nhà nghiên cứu đưa lên khỏi lòng đất hơn 90 hiện vật, 1.000 tiêu bản có giá trị về đời sống lắm vẻ của người xưa. Ðó là những công cụ sản xuất, đồ dùng sinh hoạt, đồ trang sức, hiện vật liên quan đến tín ngưỡng... được chế tác bằng đá, xương và đất nung. Ðặc biệt giá trị là tìm thấy một khu mộ táng với 46 di cốt người cổ, trong đó có những di cốt còn tương đối hoàn chỉnh, có thể giúp nghiên cứu nhân chủng, diện mạo, thể hình cư dân thời đó. Tục mai táng phản ánh tín ngưỡng xa xưa bước đầu đã có thể nhận biết với các di cốt ở tư thế bó gối, trong mộ có những đồ vật chôn theo (tùy táng).

Trên khu vực thung lũng và chân núi, các nhà nghiên cứu còn thu thập được gần 300 hiện vật, trên 20.000 tiêu bản khoa học (gồm lưỡi câu, rìu, đục, đồ trang sức...). Ngoài số hiện vật với các chất liệu đá, xương, gốm, còn có nhiều xỉ đồng và mảnh khuôn đúc rìu, mũi giáo, lao... được xác định là thuộc giai đoạn cực thịnh ở thời dựng nước (Văn hóa Ðông Sơn). Bên cạnh đó, còn phát hiện được một quần thể san hô hóa thạch có thể cách ngày nay khoảng 400 triệu năm.

Hòn Nai - Cô Tiên có cả bảo tàng thiên nhiên lẫn "bảo tàng" văn minh tiền sử, Di sản thế giới Vịnh Hạ Long càng giàu thêm giá trị và càng hấp dẫn giới nghiên cứu và khách du lịch bốn phương.