Chỉ mãi những năm 1976-1977, một người thương binh trong làng - anh Đào Văn Thách - không chịu nổi sự hoành hành của ''làn khói độc'', sau khi mất 3 người thân (mẹ, em gái và bố đẻ; và sau này chính anh cũng không thoát chết), đã dời nhà khỏi đồi. Từ đó, nhiều người dân Mon Dền mới lần lượt dời xa khu ''đồi chết''...

Bây giờ, đồi Mon Dền đã trở thành nghĩa trang chôn chính những người đã từng sống ở đây. Đứng trên đỉnh đồi nhìn hàng bia mộ trải dài, không ai có thể ngờ đây từng là một khu dân cư với hơn 30 hộ sinh sống. Và cũng không ai ngờ có đến 22 hộ có người cùng chết vì bệnh ung thư.

Cũng từ trên đỉnh đồi nhìn về phía nhà máy Supe, ống khói đang cuồn cuộn toả khói đen ngòm lên bầu trời (dân Thạch Sơn giờ gọi ống khói này là ''lưỡi hái tử thần''). Ống khói có từ ngày ra đời nhà máy (1959), tồn tại và xả khói vô tư lên trời từ bấy đến nay. Trước đây ống khói này rất thấp, khói tràn ra khu dân cư 24/24h hàng ngày. Nhưng ngay cả khi nó đã được nâng cao hơn chục năm gần đây, thì lượng khói toả ra vẫn là mối nguy cơ trực tiếp đổ xuống đầu dân cư khu vực này.

Dân ở đây cho biết, họ đã quen với những ngày mưa, khói tạt xuống, mùi hoá chất nồng nặc, toàn bộ dân cư ''hứng'' nguồn chất thải này đều nôn nao, ho và chảy nước mắt, nước mũi... Mỗi lần như vậy, số trẻ em đến trạm y tế xã để chữa khó thở, viêm họng là chuyện bình thường.

Nhìn rộng tầm mắt suốt cánh đồng Thạch Sơn trải rộng, đã nhiều chục năm không còn sự màu mỡ của đất đai, không hề có dấu hiệu sinh sôi của hoa màu dù đang mùa thu hoạch lúa của nhà nông. Cội nguồn của cảnh chết chóc này chính là mương nước thải của nhà máy đổ thẳng ra cánh đồng Thạch Sơn. Mương nước này dù đã được bê tông hoá nhưng nông và hẹp, quanh năm ngày tháng chảy ròng thứ nước vàng quánh.

Mương nước thải của Nhà máy Supe phốt phát và hóa chất Lâm Thao dài 200m, trong khi chiều dài dự định là...1.800m

Điểm đến cuối cùng của dòng nước thải ấy là... khu ruộng hoang cuối làng.

Bao năm qua, chất thải của nhà máy hoá chất ấy ngấm xuống đồng ruộng Thạch Sơn, hoa màu không sống được đã đành. Nhiều người dân vẫn còn ''kinh hoàng'' kể lại đợt bão số 7 vừa qua, mương nước thải dâng cao tràn ngập cả vùng đồng ruộng, cá chết nổi trắng mặt ao, hồ. Người dân tiếc của lại vớt cá về ăn...

Nhưng ăn cá chết do nước thải tràn vào ao hồ đâu có ''nhằm nhò'' gì so với việc bao nhiêu năm nay, người dân Thạch Sơn vẫn ăn uống và sinh hoạt bằng nguồn nước ngầm. Thời gian gần đây, nguồn nước ngầm này bỗng dưng vàng ệch và bốc mùi khó chịu. Càng ngày, các giếng nước trong vùng càng ''lộ'' ra sự ô nhiễm nặng đến mức bà con không ăn được, nhiều gia đình phải lấy nước ở xã khác về ăn.

Trong chuyến thị sát của Bộ trưởng Bộ TN&MT Mai Ái Trực mới đây, khi tới thăm một bệnh nhân ung thư, ông này đã kể cho Bộ trưởng nghe gia đình ông vừa đào 1 cái ao trước nhà mà lội xuống ao nước lên ai cũng thấy trong người rất mệt mỏi, khó thở...

Bao năm sống chung với khói và chất thải hóa chất, thậm chí khi người làng lần lượt "ra đi", người dân Thạch Sơn không nghĩ đến chuyện tìm hiẻu nguyên nhân, tác hại của căn bệnh khủng khiếp họ mắc phải.

Đến khi mất quá nhiều người, khánh kiệt tiền bạc vì bệnh tật, họ mới bắt đầu thấy được hiểm hoạ của việc ''sống chung'' với chất thải và khí độc mấy chục năm nay...

Cá chết sau cơn mưa, sau khi nước thải từ mương nhà máy tràn vào ao hồ Thạch Sơn.