Tất nhiên không thể học Khổng Minh chuyện ngồi trong lều cỏ ở gò Lạc Long mà định trước được rằng thiên hạ sẽ chia ba thành thế chân vạc, càng không thể học Khổng Minh chuyện hô mưa gọi gió để làm trận Xích Bích nổi tiếng trong lịch sử.

 

Song, con người Khổng Minh có nhiều điều mà chúng ta hoàn toàn có thể học tập được. Trong cẩm nang của các nhà quản lý có câu: “Thưởng không quên người ở xa, phạt không nể người ở gần”. Câu đó là trước tác của Khổng Minh.

 

Sinh thời Khổng Minh sống rất công tâm, không tư lợi, không vị kỷ. Biết tin một người lính thú ở biên cương dũng cảm chém chết hổ dữ, trừ hoạ cho dân, Khổng Minh đã đặc cách phong người đó lên chức đội và thưởng cho vàng lụa. Đó là thưởng không quên người ở xa.

 

Khi sai Mã Tốc đem 30 vạn quân đi giữ yếu điểm Nhai Đình, Khổng Minh đã dặn dò rất kỹ nhưng Mã Tốc vì chủ quan không làm đúng lời dặn của Khổng Minh nên đã để mất Nhai Đình. Mã Tốc là người từng theo hầu Khổng Minh rất nhiều năm, được ông coi như con đẻ, nhưng vì tội để mất Nhai Đình, Khổng Minh vẫn lôi Mã Tốc ra chém trước ba quân. Đó là phạt không nể người ở gần.

Giới mày râu càng cần học Khổng Minh câu này: “Mỹ nhân như vực thẳm. Đàn bà xấu như chén trà thơm.” Ngày nay, những người làm cha, làm mẹ ở đất nước Trung Hoa hiện đại vẫn thường nhắc câu nói trên của Khổng Minh để dạy con trai. Vực thẳm hấp dẫn vì nó xanh mát và bí hiểm. Ở đời  cái gì bí hiểm cũng đều hấp dẫn cả. Vì thế mà người ta chết đuối bởi sự xanh mát và bí hiểm của vực thẳm, đã sa xuống đó thì rất khó ngoi lên. Còn những người đàn bà kém nhan sắc thì Khổng Minh xem đó là chén trà thơm. Đêm trăng thanh gió mát, có chén trà thơm thấy thú vị biết bao. Mỗi sáng mai, nhấp chén trà thơm thấy đầu óc sảng khoái và minh mẫn, thấy cuộc sống thanh cao mới đáng quý làm sao.

 

Sinh thời,  Khổng Minh là một người rất đẹp trai, rất tài ba và rất thành đạt, song vợ Khổng Minh lại là một người kém nhan sắc. Lão thái gia Hoàng Thừa Ngạn trong thư viết cho Khổng Minh đã giới thiệu về cô con gái rượu của ông như sau: “Con gái ta tuy hơi khó coi một chút nhưng có thể giúp ngươi những việc kém cỏi như quét nhà, nấu cơm.” Và con gái rượu của Hoàng Thừa Ngạn chính là phu nhân của Khổng Minh.

 

Tuy vậy nhưng Khổng Minh rất tôn trọng vợ và rất chung thuỷ. Khi làm quân sư cho Lưu Bị, Khổng Minh không nhận những cô gái đẹp được Lưu Bị cử đến hầu hạ mà chỉ xin một chàng trai nhanh nhẹn, thông minh làm tiểu đồng. Khi sang Đông Ngô bàn chuyện chống Tào và xây dựng thế trận Xích Bích, Chu Du đã chọn tám mỹ nữ của Đông Ngô hầu hạ Khổng Minh nhưng để tránh phải từ chối, Khổng Minh đã đến ở nhà anh trai là Gia Cát Cẩn.

 

Suốt đời, Khổng Minh chỉ chung tình với một người đàn bà “hơi khó coi” ấy, không màng tới một mỹ nữ nào khác. Nhờ thế mà gia đình của ông luôn yên ấm, con cái học hành thành đạt, công danh sự nghiệp của ông cũng đạt tới đỉnh vinh quang.

 

Làm chồng, làm cha như thế thì thật đáng học tập.

 

Nhà văn Hoàng Hữu Các
Theo Gia đình