Theo tin từ báo chí Trung Quốc, nước này đang có kế hoạch bãi bỏ việc sử dụng hộ khẩu như một biện pháp kiểm soát tình trạng di dân từ nông thôn lên thành thị. Trước mắt, chính quyền 11 tỉnh, thành của Trung Quốc sẽ cho phép người nhập cư đăng ký cư trú như người đang có hộ khẩu và họ có quyền bình đẳng trong việc hưởng các quyền lợi nhà ở, giáo dục, y tế và an sinh xã hội.

Trung Quốc đưa ra khái niệm hộ khẩu từ thập niên 1950, buộc mọi người phải sinh sống ở nơi đăng ký nhân khẩu thường trú. Thậm chí trong nhiều năm đầu, việc đi ra khỏi nơi thường trú cũng phải xin phép một cách khó khăn. Chuyện hộ khẩu trên thực tế đã được nới lỏng trong 10 năm qua và ước tính có chừng 200 triệu nông dân đã rời bỏ ruộng đồng để kiếm việc làm ở các khu công nghiệp và chốn thị tứ. Càng ngày, khi người dân không còn dựa vào phiếu lương thực, y tế miễn phí hay trường học công lập thì hộ khẩu không còn đóng vai trò quan trọng như ngày trước. Tuy nhiên, chế độ hộ khẩu vẫn được duy trì cho mãi đến lần bãi bỏ thí điểm này. Tần Huệ, Giáo sư sử học của Đại học Thanh Hoa, cho rằng hộ khẩu “là cách quản lý lỗi thời đối với một nước rộng lớn và không còn ý nghĩa gì trong một nền kinh tế thị trường. Nếu thật sự bỏ được hộ khẩu, đây là một bước chuyển biến quan trọng”.

Trung Quốc đã bàn đến chuyện bãi bỏ chế độ hộ khẩu từ Đại hội Đảng lần thứ 16 vào năm 2002. Trước đó, Thượng Hải đã lần đầu tiên đưa ra khái niệm “thẻ xanh” cấp cho công nhân nhập cư hội đủ một số điều kiện. Thật ra, cư dân ở những thành phố mới xây dựng như Thâm Quyến phần lớn là người từ nơi khác đến. Đến năm 2003, sau một vụ cảnh sát bắt giam một sinh viên nhập cư và đánh chết người này trong trại giam, sức ép của công luận buộc chính quyền Trung Quốc phải bỏ quy định bắt hồi hương những người nhập cư trái phép.

Nay, với việc thí điểm bỏ hộ khẩu tại 11 tỉnh, thành trong tổng số 23 tỉnh trên cả nước, Trung Quốc muốn đẩy mạnh chính sách lấp dần khoảng cách giàu nghèo giữa nông thôn và thành thị để tránh bất ổn xã hội. Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích bình luận, dù bãi bỏ chế độ hộ khẩu, chính quyền các địa phương vẫn sẽ có biện pháp kiểm soát sự bùng nổ dân số để tránh các cụm dân cư ổ chuột tại các thành phố lớn. Họ cho rằng việc đăng ký cư trú ở các thành phố lớn vẫn sẽ bị hạn chế nhưng các thành phố cỡ vừa và các khu mới phát triển sẽ được nới lỏng nhiều hơn.

Chẳng hạn ở Bắc Kinh, hiện có dân số khoảng 15 triệu người, hằng năm có thêm trên 300.000 dân nhập cư trong giai đoạn từ năm 2001-2004. Mặc dù mức tăng dân số cơ học này đã gây áp lực lên cơ sở hạ tầng của Bắc Kinh, nhưng các biện pháp hạn chế như cấm người không có hộ khẩu cư trú tại thủ đô lại không được các nhà hoạt động xã hội ở Trung Quốc đồng tình. Hoàng Khắc Khắc, một nhà nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu lịch sử thế giới, Viện Hàn lâm khoa học xã hội, nói: “Tôi cảm thấy cực kỳ khó chịu mỗi khi nghe từ “dân nhập cư”. Dịch chuyển dân cư là một hiện tượng xã hội không thể tránh được xuất phát từ quy luật phát triển”. Một nhà nghiên cứu khác thì cho rằng sự hấp dẫn của Bắc Kinh đối với người nhập cư chứng tỏ tương lai phát triển của thành phố này. “Với một nước, một vùng hay một thành phố, nếu không ai muốn dọn đến ở thì chỉ có nghĩa nơi đó đã bắt đầu suy tàn”.

Báo chí Trung Quốc cũng tham gia phong trào yêu cầu bỏ chế độ hộ khẩu khi đăng tải nhiều bài viết về nạn phân biệt giữa người có hộ khẩu và người không có hộ khẩu trong học hành, tuyển dụng và thậm chí trong việc đăng ký kết hôn.