Hàng nhập lậu vào thị trường TP Hồ Chí Minh trong năm 2005, nhiều nhất là các mặt hàng: thuốc tây, điện thoại di động, rượu ngoại, thuốc lá, vải, quần áo may sẵn. Hàng lậu qua cửa khẩu TP Hồ Chí Minh còn có cả hàng cấm, hàng độc hại, thậm chí cả rác.

Mới đây, Hải quan Cảng Sài Gòn đã phát hiện doanh nghiệp tư nhân Kim Hương nhập khẩu không khai báo 1.565 CPU máy vi tính đã qua sử dụng. Toàn bộ lô hàng trị giá gần 400 triệu đồng được xác định là rác công nghiệp. Công ty Bê Ta nhập khẩu 19 tấn nhựa PE có chứa chất độc hại.

Tại cửa khẩu Sân bay Tân Sơn Nhất, ngoài các mặt hàng điện thoại di động, hàng kỹ thuật số, linh kiện máy tính, tiền tệ, vàng bạc đá quý, xuất bản phẩm độc hại,... tình trạng buôn lậu thuốc tây qua ngõ này diễn ra dữ dội với số lượng rất lớn. Chi Cục Hải quan Sân bay Tân Sơn Nhất đã thu giữ gần một tấn thuốc chữa bệnh. Trong đó có nhiều biệt dược, thuốc hạn chế sử dụng. Hàng nhập qua đường hàng không chủ yếu ở dạng "xách tay".

Cục Hải quan TP Hồ Chí Minh cho biết, càng gần Tết, tình hình buôn lậu, gian lận thương mại xảy ra tại thành phố càng tăng, mức độ vi phạm càng lớn, phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi, tập trung ở hành vi giả mạo xuất xứ để được hưởng ưu đãi thuế quan đối với nước nhập khẩu, nhất là hàng có xuất xứ từ Trung Quốc; giả mạo chứng từ ngoại thương (nhằm xóa cưỡng chế); xuất khống hàng hóa; nhập hàng cũ (hàng cấm nhập khẩu) khai hàng mới. Nhiều doanh nghiệp còn lợi dụng chính sách quà biếu với thủ đoạn chia nhỏ hàng hóa thành nhiều vận đơn để gửi cho nhiều người nhận. Ðáng chú ý, tình trạng lợi dụng phương thức hàng chuyển khẩu để buôn lậu ngày càng phổ biến, với thủ đoạn tinh vi như tuồn hàng lậu trên lộ trình vận chuyển, không đưa hàng về cảng đích để kiểm tra mà đưa thẳng ra thị trường tiêu thụ. Các đối tượng còn lợi dụng sự chênh lệch trong áp giá thuế nhập khẩu để buôn lậu. Ðây là thủ đoạn gian lận nguy hiểm, vì rất khó phát hiện.

Năm 2005, Hải quan thành phố đã triển khai nhiều biện pháp nghiệp vụ để cảnh giác và chủ động đấu tranh chống buôn lậu. Với nỗ lực đó, Hải quan TP Hồ Chí Minh đã phát hiện và lập biên bản 5.156 vụ với số hàng lậu thu và bán được 5,97 tỷ đồng, bình quân hơn một triệu đồng/vụ.

Chi cục Quản lý thị trường TP Hồ Chí Minh, theo báo cáo tổng kết năm 2005, đã phát hiện 721 trường hợp vi phạm với tổng lượng hàng cấm, hàng nhập lậu thu bán được 11,7 tỷ đồng. Phần lớn số vụ phát hiện do quần chúng thông tin, tố giác.

Chưa thể thống kê hết lượng hàng lậu bằng nhiều ngả đường tuồn vào thị trường TP Hồ Chí Minh, nhưng điều ai cũng thấy là hàng lậu luôn nhan nhản trên thị trường. Một người hút thuốc dễ dàng mua gói 555 nhập lậu, người dùng điện thoại di động luôn được chào mời để lựa chọn hàng chính hãng hay hàng xách tay.

Theo giới công nghệ thông tin, rất nhiều cửa hàng bán máy vi tính và thiết bị kỹ thuật số tại TP Hồ Chí Minh bán hàng với giá rẻ hơn nhiều so với hàng chính hãng là dấu hiệu cho thấy, đây hoặc là hàng nhập lậu, hoặc là hàng giả được nhập từ một số nước châu Á. Ước tính có đến 60% lượng hàng điện tử, vi tính, kỹ thuật số trên thị trường hiện nay là hàng nhập lậu.

Tuy nhiên, giữa một "rừng" hàng lậu như vậy, lực lượng quản lý thị trường chỉ bắt được 286 chiếc điện thoại di động, 2.574 chai rượu ngoại, 290 thùng thuốc lá điếu các loại.

Tổng hợp hai ngành hải quan và quản lý thị trường, với lực lượng được xếp vào hàng mạnh trong lĩnh vực này, suốt 365 ngày của năm 2005 chỉ bắt được 17,67 tỷ đồng hàng buôn lậu, quả thật là một vấn đề rất đáng suy nghĩ .

Mới đây, tại Sân bay Tân Sơn Nhất, Cục CSÐT tội phạm về trật tự quản lý kinh tế và chức vụ (Bộ Công an) đã bắt quả tang Nguyễn Thanh Vũ buôn lậu hàng trăm máy ảnh, máy quay phim kỹ thuật số, trị giá 56.000 USD từ Hồng Công về TP Hồ Chí Minh. Khi tiến hành khám xét một số cửa hàng của Vũ, lực lượng công an đã thu giữ thêm được một khối lượng rất lớn hàng lậu, trị giá khoảng tám tỷ đồng. Nếu so về giá trị hàng hóa thu được thì chỉ riêng vụ này đã hơn kết quả một năm của lực lượng hải quan và bằng 45% "thành tích" của cả hai lực lượng hải quan và quản lý thị trường thành phố.

Lý giải nguyên nhân dẫn đến hạn chế trong công tác chống buôn lậu, cả hai ngành đều cho rằng, do đối tượng buôn lậu dùng thủ đoạn tinh vi, công tác phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền chưa đồng bộ, khả năng nắm bắt tình hình hoạt động của doanh nghiệp còn hạn chế, thiếu trang thiết bị hiện đại, không đồng bộ, một bộ phận nhân viên hải quan thiếu ý thức trách nhiệm, mất cảnh giác để doanh nghiệp lợi dụng,...

Về cơ chế tác nghiệp, việc kiểm tra nơi chứa tang vật vi phạm hành chính, đồng thời là nơi ở thì việc khám xét phải được sự đồng ý của Chủ tịch UBND quận, huyện bằng văn bản. Ðây là quy định đúng đắn, nhưng trên thực tế có lúc ảnh hưởng đến hiệu quả chống buôn lậu, nhiều lúc không kiểm tra được. Nếu được Chủ tịch UBND quận, huyện đồng ý ngay thì việc kiểm tra có hiệu quả. Nhưng thực tế, vì nhiều lý do khác nhau nên thường hai, ba ngày sau mới được duyệt. Do đó đã mất thời cơ, hàng lậu đã được chuyển đi nơi khác. Bên cạnh đó, công tác phối hợp giữa các đơn vị trong ngành, giữa các ngành chức năng cũng chưa đáp ứng yêu cầu.

Ðể xác định câu trả lời về khả năng chống buôn lậu của lực lượng hải quan và quản lý thị trường TP Hồ Chí Minh, chúng tôi đặt vấn đề này với giới kinh doanh, tất cả đều cho rằng, khó có thể "qua mặt" được hai lực lượng này nhiều lần với số lượng lớn. Vấn đề họ có bắt hay không mà thôi.

Nhiều người dân cho rằng nguyên nhân cốt lõi dẫn đến công tác chống buôn lậu tại TP Hồ Chí Minh kém hiệu quả xuất phát từ công tác tổ chức - cán bộ đối với môi trường làm việc dễ phát sinh tiêu cực chưa tốt. Ngành chức năng vẫn chưa kiểm tra, giám sát được công chức - nhân viên thi hành công vụ, cho nên vẫn có những khoảng trống cho họ thực hiện quy tắc "im lặng là vàng" cho hàng lậu đi qua, tràn lan trên thị trường thành phố.

NGUYỄN ĐỨC CUNG