Một thành viên thuộc Ủy ban Phòng chống AIDS TPHCM cho biết, có một tổ chức quốc tế đồng ý viện trợ thuốc điều trị AIDS suốt đời cho GMD nhiễm HIV ở TP, nhưng ủy ban này… không dám nhận, dù hiểu rất rõ việc điều trị cho GMD là biện pháp gần như hữu hiệu nhất hiện nay để cắt đứt đường lây từ GMD sang các ông chồng; mặt khác, GMD cũng là đối tượng mà các dịch vụ phòng chống AIDS dễ tiếp cận hơn gấp nhiều lần so với những phụ nữ bình thường.

Phụ nữ và trẻ em - đối tượng thụ động nhất

Từ tháng 12-1990 đến tháng 9-2003, chỉ riêng địa bàn TPHCM đã có 15.561 trường hợp nhiễm HIV/AIDS được phát hiện. Trong đó, nữ chiếm 30%. Mỗi năm, có khoảng 300 sản phụ được phát hiện nhiễm HIV, 130 trẻ nhiễm HIV từ mẹ nhập viện và gần 30 trẻ tử vong.

So với nam giới, nguy cơ lây nhiễm HIV/AIDS ở phụ nữ cao gấp hai lần. Trong khi đó, họ gặp khó khăn hơn để tiếp cận với các biện pháp dự phòng cũng như các dịch vụ phòng chống AIDS. Do sự kỳ thị và đòi hỏi của chuẩn mực đạo đức xã hội hoặc do thiếu hiểu biết hay vô trách nhiệm, khi có những quan hệ tình dục không an toàn bên ngoài, thậm chí khi đã được xác định nhiễm HIV, nam giới thường giấu giếm và không chủ động áp dụng những biện pháp tránh lây lan cho vợ hoặc người yêu. Phần lớn phụ nữ bình thường, do tin tưởng hoặc nhận thức “HIV là chuyện của… người khác!” nên hầu như rất ít người yêu cầu chồng hoặc người yêu dùng bao cao su khi sinh hoạt tình dục nếu chỉ đơn thuần vì mục đích phòng lây nhiễm HIV, cũng như không mấy ai tự tìm đến với các dịch vụ xét nghiệm, tham vấn…

Ổ bệnh: người nghiện chích ma túy và mại dâm

Nguồn lây nhiễm HIV/AIDS chính cho phụ nữ trong cộng đồng là nam giới nên không thể không nói đến lực lượng chiếm 70% trong số người nhiễm này. Hai con đường quan trọng lan truyền HIV/AIDS qua nam giới là chích ma túy và quan hệ với gái mại dâm (GMD). Dù có tới 80% người nghiện chích ma túy bị nhiễm HIV, nhưng cộng đồng này không nhiều, và nếu với người yêu, người chồng nghiện ngập, người phụ nữ rất dễ nhận biết để phòng ngừa lây nhiễm HIV thì với những ông chồng có quan hệ với GMD, người vợ hầu như không thể biết. Theo nhiều khảo sát của Ủy ban Phòng chống AIDS TPHCM, nếu trước đây tỷ lệ GMD sử dụng ma túy chỉ là 1% thì nay đã là 40%, đẩy nhanh tốc độ lây nhiễm HIV trong giới này. Hiện số GMD nhiễm HIV xấp xỉ 30%, trong khi từ 10 năm nay, tỷ lệ GMD sử dụng bao cao su khi tiếp khách luôn dừng ở mức 30%. Đây là ổ dịch nguy hiểm mà nhiều đấng mày râu tự nguyện làm “chiếc cầu tử thần” để chuyển HIV sang cho vợ và người tình!

Còn nhiều cản ngại…

Những năm qua, TPHCM đã nỗ lực toàn diện trong cuộc chiến phòng chống HIV/AIDS với nhiều hoạt động tiêu biểu: truyền thông, tham vấn, can thiệp dự phòng; tổ chức các đội giáo dục đồng đẳng, chương trình trao đổi bơm kim tiêm, cung cấp bao cao su; phòng ngừa lây nhiễm HIV từ mẹ sang con; thành lập các cơ sở nuôi dưỡng bệnh nhân AIDS… Hầu hết các mô hình trên đều đạt hiệu quả cao. Hiện có nhiều dự án hỗ trợ phòng chống HIV/AIDS được triển khai trên phạm vi cả nước, trong đó có TPHCM, như dự án LIFE-GAP do Trung tâm Dự phòng và Kiểm soát bệnh dịch Hoa Kỳ (CDC) (trị giá 2 triệu USD/năm, kéo dài 5 năm cho cả nước, trong đó TPHCM được đầu tư 300.000 USD/năm). Dự án DFID do Chính phủ Anh viện trợ 15 triệu USD trong 5 năm. Đầu tháng 12-2003, TP bắt đầu đưa xe khám chữa bệnh lưu động hiện đại do Canada viện trợ vào phục vụ tại chỗ cho nhiều đối tượng. Trong nỗ lực phấn đấu của Tổ chức Y tế thế giới nhằm đến năm 2005 sẽ đáp ứng chữa bệnh bằng thuốc đặc trị cho 50% bệnh nhân AIDS trên toàn cầu, 50% bệnh nhân AIDS ở Việt Nam cũng nằm trong chương trình này. Đối tượng ưu tiên sẽ là trẻ em và phụ nữ…

Theo các chuyên gia trong lĩnh vực phòng chống AIDS, dù gốc rễ của việc lây truyền dịch hiện chủ yếu từ đối tượng GMD, nhưng ta chưa mạnh dạn đột phá phòng chống từ khu vực này. Một thành viên thuộc Ủy ban Phòng chống AIDS TPHCM cho biết, có một tổ chức quốc tế đồng ý viện trợ thuốc điều trị AIDS suốt đời cho GMD nhiễm HIV ở TP, nhưng ủy ban này… không dám nhận, dù hiểu rất rõ việc điều trị cho GMD là biện pháp gần như hữu hiệu nhất hiện nay để cắt đứt đường lây từ GMD sang các ông chồng; mặt khác, GMD cũng là đối tượng mà các dịch vụ phòng chống AIDS dễ tiếp cận hơn gấp nhiều lần so với những phụ nữ bình thường. Tuy nhiên, xã hội vẫn chưa chấp nhận vì quan niệm: “Sao lại ưu tiên cho đối tượng “xấu xa” này?” mà không nghĩ đến mục tiêu sâu xa hơn là “nhằm cắt đường lây cho các bà mẹ và trẻ em vô tội”. Song song đó, như đã đề cập, thế mạnh của công tác phòng chống AIDS ở TPHCM là tổ chức tốt các mô hình, nhưng rất tiếc, “mô hình cứ mãi là mô hình”, mà không được tạo điều kiện để phát triển thành những chương trình chiến lược. Chương trình cung cấp bao cao su cho GMD, bơm kim tiêm cho người chích ma túy trước đây cũng nằm trong hạn chế này. Khi quan niệm cung cấp những phương tiện trên là “tiếp tay và khuyến khích phát triển tệ nạn xã hội” vẫn còn thì số bao cao su và bơm kim tiêm đủ cung cấp cho các đối tượng nguy cơ vẫn yên vị ở các nhà thuốc, trong khi con số nhiễm HIV/AIDS trong cộng đồng vẫn tiếp tục gia tăng…