(VnMedia)

Chữa bệnh bằng thảo dược đang là một xu hướng mạnh bởi người ta tin rằng loại thuốc này an toàn hơn hóa dược. Thực ra, trong thảo dược cũng có nhiều độc chất của bản thân nó hoặc tích tụ qua quá trình bảo quản, chế biến.

Tính độc hại của một số cây thuốc có thể do nhiều nguồn:

Độc tố ngoại lai

Tồn dư lượng thuốc trừ sâu quá mức cho phép: Trong khi trồng trọt, để bảo đảm cho cây phát triển bình thường, người ta không tránh khỏi việc sử dụng một số hóa chất bảo vệ thực vật nhằm diệt côn trùng gây hại. Việc thu hái không theo đúng quy trình khiến hóa chất tồn dư, gây hại cho người dùng.

Chất độc do nấm mốc tiết ra: Khí hậu nóng ẩm thuận lợi cho sự phát triển của nấm mốc trên dược thảo, tạo ra chất độc aflatoxin (hay mycotoxin) nếu công tác bảo quản không tốt. Aflatoxin gây ung thư gan, ở nồng độ nhỏ nó cũng gây hại cho cơ thể người. Một khảo sát trên 20 mẫu hạt sen ở Hà Nội thấy có 4 mẫu chứa aflatoxin với hàm lượng cao gấp nhiều lần so với quy định của Bộ Y tế.

Kim loại nặng: Qua quá trình trồng trọt, cây cối có thể hấp thu và lưu giữ các kim loại nặng hay các nguyên tố độc từ đất đai canh tác, nguy hiểm nhất là asen, chì, thủy ngân, đồng... Có người kinh doanh còn găm chì vào củ tam thất để tăng khối lượng khi bán.

Độc tố nội tại

Trước những tác động của vi sinh vật, động vật và con người, cây cối vẫn xanh tươi và phát triển là nhờ chúng đã có hệ thống tự bảo vệ; trong đó, chất độc là loại vũ khí lợi hại nhất. Quả cây long quỳ thuộc họ cà chứa nhiều độc tố. Người hoặc súc vật ăn vào sẽ bị nôn mửa, tiêu chảy, mạch đập tăng nhanh dẫn đến hôn mê và tử vong. Ở châu Phi có loài cây sát hươu, sát sư tử. Trung Quốc có cây tử kinh trạch lan, nếu ngựa ăn phải thì nguy cơ chết là rất cao. Phấn hoa đồn thảo (họ cúc) ở Mỹ mỗi năm làm cho khoảng 15 triệu người bị viêm mũi dị ứng, viêm da, thở khò khè. Ở một khu vực của Nhật, hằng năm cứ vào hè, nhiều người dân phải chuyển đi sống nơi khác để tránh hậu quả của phấn hoa đồn thảo.

Một số chất độc thực vật đã được loài người sử dụng từ nhiều thế kỷ. Năm 1805, nhà nghiên cứu Sertumer (Đức) tách được morphin từ thuốc phiện, mở đầu cho cuộc tìm kiếm các chất độc thực vật. Năm 1819, hai ông Caventou và Pelletier chiết được strichnin từ mã tiền. Năm 1820, nhà khoa học Desosse tìm được quinin trong vỏ cây quinquina, ông Runge tìm được cafein trong cà phê. Năm 1828, Possel và Reimann tách được nicotin từ thuốc lá. Năm 1833, Men chiết được atropin từ cây cà độc dược.

Tính đến nay, người ta đã biết khoảng 6.000 alcaloid có phổ biến ở các loài thực vật, tập trung ở một số họ: trúc đào, thuốc phiện, đậu, cà, thủy tiên... Phần lớn các chất này tác dụng lên hệ thần kinh, liều thích hợp là thuốc chữa bệnh hiệu quả nhưng liều cao là thuốc độc. Khác với các chất độc kim loại hay khoáng chất, các chất này sau khi gây tác hại thường không để lại dấu vết gì trong thi thể nạn nhân nên một số cây đã bị kẻ xấu lợi dụng vào mục đích đầu độc.

Một số cây được coi là độc loại siêu:

Mã tiền: Chất độc chủ yếu là stricnin. Trước đây người ta thường trộn mã tiền với một số chất khác để đầu độc, diệt chuột, săn bắn (tẩm vào đầu mũi tên). Trong họ mã tiền còn có cây hoàng nàn cũng chứa stricnin. Mã tiền và hoàng nàn thường được dùng trong các bài thuốc chữa thấp khớp.

Ô đầu (phụ tử): Cây này mọc nhiều ở Sapa. Khi đào thường thấy có hai củ, một củ mẹ lớn mang cây đang có hoa và một củ con sẽ phát triển khi cây mẹ tàn lụi. Củ của cây màu đen và có mỏ nhọn như đầu con quạ nên có tên khác là ô đầu, củ ô đầu có chất alcaloid độc là aconitin. Trong sách thuốc Việt Nam, nếu dùng rễ con (rễ phụ) thì gọi là phụ tử, còn dùng rễ mẹ thì gọi là ô đầu. Phụ tử độc tính kém ô đầu song tác dụng bổ dưỡng trợ dương lại tốt hơn.

Cà độc dược: Thường mọc hoang dại, chứa atropin - một alcaloid có tác dụng vào hệ thần kinh, tác dụng liệt đối giao cảm, chống tiết cholin và chống co thắt cơ trơn; liều cao gây kích động, kích thích.

Trúc đào: Cây thường được làm cảnh vì có hoa, lá và dáng cây đẹp. Chất độc có trong cây là oleandrin (neriolin), được dùng làm thuốc chữa suy tim cấp và mạn, hội chứng loạn nhịp nhanh... nhưng rất độc (viên nén chỉ có 0,1 mg neriolin). Lá trúc đào nếu rụng vào bể nước sẽ gây chết người và ngựa khi uống nước này.

(Theo Sức Khỏe & Đời Sống)