Đương một lái xe tải trẻ và đẹp trai, yêu tha thiết Hậu, vợ chưa cưới của anh. Mặc dù vậy, anh thấy không có gì sai trái khi thỉnh thoảng quan hệ với một cô gái mại dâm trong những lúc xa nhà. Xét cho cùng thì những lái xe khác cũng làm như vậy. Nhưng một thời gian ngắn sau khi anh và Hậu kết hôn, Đương bị ốm rất nặng. Thử máu cho thấy anh bị nhiễm AIDS và anh chỉ còn sống được vài tháng nữa. Không lâu sau khi bệnh của Đương được chẩn đoán, Hậu được biết rằng chị cũng đã bị nhiễm HIV. Đối với Đương và Hậu, một tương lai chung sống đầy hứa hẹn, bỗng chốc trở thành quá ngắn ngủi.

Đến cuối năm 1996, có thể tới 60,000 người bị nhiễm HIV ở Việt Nam. Nhưng Đương và Hậu không nằm trong số này. Họ là những nhân vật trong một vở kịch tuyên truyền, hiện đang được sản xuất cho đài Truyền hình Việt Nam trong chiến dịch quốc gia nâng cao nhận thức về HIV/AIDS. Đối với một nước đang phát triển, việc nâng cao nhận thức về căn bệnh này bằng bất cứ cách nào đều rất quan trọng.

Hiện nay, 94% số người nhiễm HIV/AIDS (khoảng 22 triệu) sống ở các nước đang phát triển. Nạn dịch HIV/AIDS sẽ là một thảm hoạ đúp, nó vừa là nguyên nhân, vừa là hậu quả của tình trạng kém phát triển. ảnh hưởng nhiều nhất đến tầng lớp thanh niên và trung niên, căn bệnh này cướp mất cha mẹ của nhiều trẻ em, thu nhập của nhiều gia đình và sự thịnh vượng của nhiều cộng đồng. Nó làm kiệt quệ nguồn lực về người và của vốn đã quá thiếu thốn và bòn rút năng lượng của quá trình phát triển.

Nạn dịch sẽ còn lan tràn nhiều hơn ở các nước này bởi vì địa vị thấp của phụ nữ. ở những nền văn hoá nơi phụ nữ không thể đòi quyền quan hệ tình dục an toàn, nơi quan hệ tình dục ngoài giá thú là phổ biến, hoặc nơi phụ nữ thường bị buộc phải quan hệ tình dục để đổi lấy sự tiến bộ của mình, họ và con cái của họ ngày càng có nguy cơ bị nhiễm bệnh.

Trong số 4.100 trường hợp được phát hiện nhiễm HIV ở Việt Nam, 15% là nữ. Tỉ lệ này thấp hơn nhiều so với tỉ lệ nhiễm bệnh trung bình của phụ nữ trên thế giới (42%), cho thấy nạn dịch đang ở thời kỳ đầu của quá trình phát triển tương tự như đã thấy ở Thái Lan và Mi-an-ma. ở những nước đó, vi rút trước tiên nhiễm vào nhóm người tiêm chích ma tuý, sau đó lan tràn từ gái mại dâm sang khách hàng của họ, và đến dân cư nói chung. Ba phần tư số người được phát hiện nhiễm HIV/AIDS ở Việt Nam là những người tiêm chích ma tuý; 13% là gái mại dâm.

Bản chất vụng trộm của nạn sử dụng ma tuý và nạn mại dâm là một đồng minh nữa trong sự lan tràn của nạn dịch. Những người có nguy cơ bị nhiễm nhiều nhất thường rất ít khi muốn khai báo về sự nhiễm bệnh của họ, và là những đối tượng mà các chương trình phòng chống và tuyên truyền khó tiếp cận nhất. Tình trạng thiếu hiểu biết về căn bệnh cũng gây ra định kiến, càng làm cho những người bị nhiễm HIV không dám khai báo vì họ sợ bị tẩy chay.

Nhưng điều tai hại tiềm tàng lớn nhất về lâu về dài là nhân dân trong các cộng đồng tin rằng nếu họ không có liên hệ gì với các nhóm người có nguy cơ cao thì họ không bị nhiễm bệnh. Một kiến nghị chính của Hội nghị quốc tế về AIDS lần thứ XI vào tháng 7 năm 1996 là nỗ lực phòng chống HIV/AIDS cần tập trung vào phụ nữ, thanh niên, thiếu niên và các cộng đồng bị thiệt thòi.

Bác sĩ Ngô Thi Khánh, giám đốc dự án có vở kịch tuyên truyền thuộc tổ chức phi chính phủ CARE International, nói. " Người ta vẫn nghĩ rằng chỉ có gái mại dâm và những người tiêm chích ma tuý mới bị AIDS, đặc biệt ở các vùng nông thôn, họ nghĩ rằng nếu họ sống theo kiểu truyền thống, họ không có nguy cơ nhiễm bệnh."

Lấy AIDS làm chủ đề của một câu chuyện về cuộc sống của một số gia đình, những người dàn dựng vở kịch hy vọng sẽ nâng cao nhận thức về căn bệnh, và cuối cùng sự chấp nhận những người bị nhiễm HIV/AIDS.

"Chúng tôi muốn cho khán giả thấy rằng thậm chí cả những người đàn ông đẹp trai và đàn bà xinh gái "bình thường" cũng có thể bị AIDS, nếu họ không tự bảo vệ mình và HIV/AIDS không có nghĩa là chết chóc," bác sĩ Khanh nói.

Bác sĩ Bùi Hiển, Văn phòng Uỷ ban phòng chống AIDS quốc gia (NAB) , nhất trí rằng kiến thức về HIV/AIDS và cách phòng chống còn rất yếu ở vùng nông thôn Việt Nam, nơi 80% dân số và hầu hết đồng bào thuộc 53 dân tộc ít người đang sinh sống. Điều này một phần do chương trình giáo dục quốc gia về HIV được thực hiện ở các trường phổ thông trung học. Nhiều trẻ em nông thôn và dân tộc ít người không đượchọc đến cấp đó. Nhưng ngay cả ở những nơi có nhận thức khá hơn, "vẫn còn có khoảng cách giữa kiến thức và thực hành," Bác sĩ Hiển nói.

Kinh nghiệm nước ngoài cho thấy khoảng cách đó được khắc phục tốt nhất bằng các chương trình giáo dục đồng đẳng. "Chính ở cấp đó bệnh bị truyền nhiễm và cũng chính ở cấp đó công tác phòng chống được thực hiện," Tiến sĩ Steve Kraus của UNAIDS giải thích. UNAIDS - Chương trình của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS, không phải là một tổ chức nữa của Liên Hợp Quốc. Đó là một chương trình đồng tài trợ tập hợp nỗ lực của UNDP, WHO, UNCEF, UNFPA, UNESCO và Ngân hàng Thế giới.

Bác sĩ Hiển nói rằng NAB đang chuyển trọng tâm từ các chiến dịch truyền thông tin từ trên xuống dưới, sang giáo dục đồng đẳng và tư vấn trực tiếp với từng đối tượng.

Một chương trình như vậy đối với những người tiêm chích ma tuý bị nhiễm HIV đã được mở rộng từ Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh ra 14 trong số 39 tỉnh có người được phát hiện nhiễm HIV/AIDS. Những sáng kiến khác bao gồm các quán cà phê phát bao cao su của Đoàn Thanh niên ở TP. Hồ Chí Minh và thành phố biển Nha Trang, và cửa hàng tặng phẩm Evergreen ở Hà Nội. Cửa hàng và các quán cà phê này phát bao cao su không mất tiền và tư vấn về HIV/AIDS.

Song rất khó duy trì và mở rộng hoạt động ở cấp này. Những người làm công tác giáo dục đồng đẳng đã phàn nàn về lương thấp - khoảng 30 USD mỗi tháng- còn gia đình họ lo lắng về khẳ năng phát lại bệnh. Và Bác sĩ Hiển nói NAB đang thiếu những cán bộ có năng lực để quản lý công tác này. Một trở ngại khác là việc khắc phục thái độ của chính quyền địa phương. Một số người sợ rằng việc họ ủng hộ các chương trình giáo dục đồng đẳng sẽ được xem như là ủng hộ những hoạt động bất hợp pháp như tiêm chích ma tuý và mại dâm.

Một dự án hai năm do UNDP tài trợ bắt đầu từ đầu năm 1996 đang giúp làm giảm bớt những hạn chế này. Dự án trị giá 1 triệu USD này đang trợ giúp về mặt kỹ thuật cho các bộ chủ chốt, Hội Phụ nữ và Đoàn Thanh niên, các uỷ ban phòng chống AIDS cấp tỉnh và các tổ chức phi chính phủ (NGOs). Với mục tiêu nâng cao năng lực của Việt Nam trong việc huy động, lập kế hoạch và điều phối các chính sách và chương trình trong công tác phòng chống và chăm sóc, dự án đảm bảo các hoạt động được nước ngoài tài trợ sẽ bổ sung cho Chương trình của Chính phủ trong công tác phòng chống HIV/AIDS.

Chương trình này được Uỷ ban phòng chống AIDS quốc gia (NAC) xây dựng, tập hợp đại diện của 16 bộ và tổ chức quốc gia, dưới sự chủ toạ của một vị Phó Thủ tướng. Theo ông Kraus thuộc UNAIDS, một chương trình toàn diện như vậy được đánh giá cao vì nó đưa HIV/AIDS vào nhiều chương trình nghị sự, tăng thêm chiều rộng và chiều sâu cho những cố gắng của Chính phủ . Ví dụ, Bộ trưởng Bộ Y tế và Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và đầu tư có mặt trong đoàn đại biểu Việt Nam tham dự Hội nghị Quốc tế về AIDS lần thứ XI được tổ chức ở Vancouver, Canada, với sự hỗ trợ của UNAIDS. Đó cũng là lần đầu tiên đoàn đại biểu Việt Nam tham dự một hội nghị quốc tế về HIV/AIDS có người bị nhiễm HIV.

Một số nhà tài trợ cung cấp kinh phí thông qua UNAIDS cho đoàn đại biểu Việt Nam tham dự hội nghị, do UNAIDS phối hợp với một viện nghiên cứu và một NGO tổ chức. Thông qua mối liên kết với các nhóm dân sự và các tổ chức nhà nước, và với thế mạnh và kinh nghiệm của các cơ quan LHQ, UNAIDS đang xác định những chính sách và chiến lược hiệu quả để giảm bớt sự lan tràn của HIV/AIDS. ở Việt Nam, UNAIDS hợp tác với NAC và NAB và các nhóm khác hoạt động tích cực trong lĩnh vực phòng chống HIV/AIDS để điều phối các nỗ lực chung. Một cơ sở dữ liệu về hoạt động liên quan đến HIV/AIDS và một khuôn khổ các diễn đàn trao đổi thông tin và hoạt động hợp tác đã được xây dựng.

Theo ông Kraus, sự lãnh đạo mạnh mẽ của Chính phủ về HIV/AIDS, môi trường xã hội công bằng, cởi mở và thuận lợi, và những chương trình giáo dục đồng đẳng đúng đắn là ba nội dung chính của một cương lĩnh hành động có hiệu quả cao. Nội dung thứ tư là cung cấp phương tiện và nhân lực để chuyển tải thông điệp của các chiến dịch truyền thông. Các phòng khám và cố vấn HIV/AIDS, tư vấn về sử dụng bao cao su và kim tiêm, và huấn luyện về xử lý máu và bảo quản máu an toàn là những yếu tố rất quan trọng trong việc giảm thiểu sự lan tràn của dịch bệnh.

Bác sĩ Hiển lo lắng rằng ngân sách 5 triệu USD dành cho công tác phòng chống AIDS của quốc gia, với một nửa được dành cho Bộ Y tế, sẽ không đủ để đạt được những mục tiêu này, hoặc những chỉ tiêu đặt ra cho năm 2000. Những mục tiêu này bao gồm đảm bảo cung cấp máu an toàn, quy trình xử lý máu an toàn, giảm 50% số người dự đoán sẽ nhiễm HIV/AIDS, và đảm bảo hành vi an toàn trong ít nhất 80% số gái mại dâm và người tiêm chích ma tuý.

Tuy vậy, điều quan trọng hơn các con số là mức độ thay đổi về thái độ của công chúng ở Việt Nam. Như bất kỳ nơi nào trên thế giới, nhận thức và sự thừa nhận rằng mọi người đều có thể có nguy cơ nhiễm HIV/AIDS, và vì thế phải tham gia vào việc khắc phục nạn dịch AIDS, là những yếu tố chủ chốt để đảo ngược xu hướng tăng tỉ lệ nhiễm bệnh. Đó là sự thay đổi mà UNDP, UNAIDS và các nhà tài trợ khác, cùng với các tổ chức của Việt Nam, đang cố gắng đạt được.

Chương trình phát triển LHQ mong muốn xoá bỏ nghèo đói, nâng cao vai trò và địa vị của phụ nữ và giúp thực hiện công cuộc phát triển bền vững lấy con ngườì làm trung tâm. UNDP, cơ quan tài trợ chính trong hệ thống LHQ về hợp tác kỹ thuật cho các nước đang phát triển, đã trợ giúp cho Việt Nam từ năm 1977.