Từ khi bệnh AIDS xuất hiện ở Mỹ vào nǎm 1981, có nhiều giả thuyết được nêu để giải thích nguồn gốc của HIV, virut gây hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người. Nǎm 1999, dựa trên nhiều tư liệu điều tra. Edward Hooper cho xuất bản cuốn sách nhan đề: "Dòng sông, cuộc hành trình về cội nguồn của HIV/AIDS". Theo ông sự xâm nhập HIV vào người có thể bắt đầu từ một vacxin phòng bại liệt được bác sĩ Hilary Koprowski dùng ở Congo vào những nǎm 1957-1960. Theo Hooper, những vacxin đó có lẽ đã được chế tạo từ tế bào thận hắc tinh tinh (chimpanzé) bị nhiễm SIV - một loại virut giống HIV nhưng gây bệnh ở khỉ. Theo điều tra của Hooper, những vacxin này đã được sản xuất tại một trong những phòng thí nghiệm sau: Viện Wistar ở Philadelphia, phòng thí nghiệm Wyeth ở Pennsylvania, và ở Bỉ. Cuốn sách này đã gây xôn xao dư luận; một số nhà khoa học cũng cho rằng giả thuyết này có thể có cơ sở. Tháng 9-2000, Hiệp hội hoàng gia Luân Đôn triệu tập nhiều chuyên gia về HIV và người có liên quan đến chiến dịch tiêm phòng bại liệt vào những nǎm 1950 - 1960.

Trong cuộc họp này, Giáo sư nhi khoa Stanley Plotkin, trường đại học Pennsylvania, cố vấn y học và khoa học của Aventis Pasteur và là một cộng tác viên thân cận của H.Koprowski đã soạn thảo một bản tường trình phản bác từng điểm trong giả thuyết của Hooper. Trong hội nghị, cũng có ba nhóm nhà nghiên cứu từ những phòng thí nghiệm khác nhau trình bày kết quả phân tích về những mẻ vacxin có liên can.

Qua việc phân tích chuỗi gen của HIV trong các mẫu lấy ở người bị nhiễm bệnh từ những nǎm 1959, người ta thấy các chuỗi gen của HIV hồi đó đã khác xa so với chuỗi gen của SIV ô hắc tinh tinh. Cǎn cứ vào tốc độ đột biến gen, thì SIV không thể nhanh chóng chuyển thành HIV trong vài nǎm mà phải khoảng 30 nǎm.

Plotkin phỏng vấn 16 người đã làm việc ở các phòng thí nghiệm sản xuất vacxin kể trên, họ đều thừa nhận nguyên liệu sử dụng không phải từ hắc tinh tinh và là từ tế bào thận của một loài khỉ khác (macaque) lấy từ ấn Độ và lnđônêxia. Các phân tích DNA tế bào trong các mẻ vacxin bại liệt hồi đó cũng thấy đúng là tế bào khỉ macaque chứ không phải của hắc tinh tinh. Đúng là vào những nǎm 1950 - 1960 có nǎm, sáu chuyến chuyển thận hắc tinh tinh từ Congo sang Mỹ, nhưng không phải để chế tạo vacxin bại liệt mà là để nghiên cứu về viêm gan. Mà cho dù thận hắc tinh tinh có được dùng để sản xuất vacxin, thì khả nǎng lây nhiễm HIV qua các quy trình chế tạo vacxin này (như xử lý enzim, đông lạnh) những virut này cũng sẽ bị phá huỷ, ngoài ra nếu Hooper nêu sự trùng hợp của việc tiêm phòng bại liệt và 23 ca mắc HIV/AIDS ở Congo trước nǎm 1980, thì giáo sư Plokin cũng cho biết là cũng chính những mẻ vacxin đó đã được dùng ở Thụy Sĩ, Thụy Điển, Ba Lan hồi đó không phát hiện được trường nào mắc bệnh HIV/AIDS tại những nước này trước nǎm 1980.

Tất cả những chứng cứ này đã dội một gáo nước lạnh vào giả thuyết của Hooper cho lây nhiễm HIV là do thử vacxin bại liệt ở châu Phi vào những nǎm 1 950. Qua những phân tích di truyền, các nhà khoa học cho thấy việc nhiễm đầu tiên ở người xẩy ra khoảng nǎm 1929. Hiện tượng này không có gì mới lạ: nhiều virut có thể truyền từ một loài động vật này sang động vật khác: Việc tiêu thụ thịt hắc tinh tinh là khá phổ biến ở châu Phi. Rất có thể là SIV từ loài khỉ này đã truyền sang người qua vết thương sây sát lòng sâu, bắn, đứt tay trong chế biến và ǎn uống thịt khỉ kể cả ở thời kỳ công nhân dựng đường xe hỏa xuyên châu Phi trong những nǎm đó.

Đ.H.P (Báo SK&ĐS)