Ma túy là một hiểm họa của toàn nhân loại, là nguồn gốc của các loại tội phạm và là bạn đồng hành của căn bệnh thế kỷ HIV/AIDS mà hiện nay thế giới chưa tìm được phương thuốc chữa trị đặc hiệu. Nó còn là một trong những nguyên nhân chủ yếu làm mất an toàn xã hội, làm băng hoại các giá trị đạo đức truyền thống, phá vỡ hạnh phúc gia đình, suy thoái giống nòi, đe dọa sự tồn vong của quốc gia.

Nhiều nước trên thế giới đã có những hành động cứng rắn nhằm loại trừ ma túy ra khỏi đời sống xã hội và thông qua các chương trình hợp tác quốc tế song phương hoặc đa phương để kiểm soát ma túy chặt chẽ. Tuy vậy, tệ nạn ma túy trên thế giới và trong khu vực vẫn đang diễn biến rất phức tạp. Hoạt động sản xuất, mua bán lan tràn các chất ma túy tổng hợp (ATS) và các loại tiền chất đã làm tăng nhanh số lượng người nghiện. Tính đến cuối năm 2002, số người nghiện ma túy ước tính là 220 triệu người, tăng thêm 10 triệu người so với năm 2001.

Ở nước ta, tệ nạn ma túy diễn ra trên khắp các tỉnh, thành phố và thường tập trung ở đô thị, đã trở thành mối quan ngại của toàn xã hội. Tính đến cuối năm 2002, cả nước có 11 vạn người nghiện ma túy, trong đó những địa phương có số người nghiện cao là Thành phố Hồ Chí Minh có 2,8 vạn người, Hà Nội có 1,1 vạn, Lai Châu có 8 000 người. Tệ buôn bán ma túy vào nước ta qua đường bộ, đường biển, đường hàng không, đường bưu điện... còn tiếp diễn phức tạp. Nạn tái trồng cây có chất ma túy vẫn còn ở một số địa phương miền núi, biên giới, vùng sâu, vùng xa.

Phòng, chống tệ nạn ma túy là một cuộc đấu tranh gian khổ và quyết liệt. Đảng và Nhà nước ta đã chỉ đạo sát sao, kiên quyết, nhằm ngăn chặn hiểm họa khôn lường do ma túy. Bộ Chính trị Trung ương Đảng đã ra Chỉ thị số 06/CT-TW, ngày 30-11-1996, yêu cầu : "Các cấp ủy đảng phải coi đây là nhiệm vụ thường xuyên. Từng bước ngăn chặn và đẩy lùi tình trạng sử dụng ma túy trong nhân dân. Cần có những biện pháp đặc biệt để chặn đứng việc thanh, thiếu niên nghiện, hút, hít và tiêm chích ma túy ; quản lý nghiêm ngặt việc sản xuất, kinh doanh, xuất nhập khẩu các chất ma túy và dược phẩm có chứa chất ma túy..., trừng trị kịp thời và nghiêm khắc đối với những kẻ sản xuất, buôn bán, tàng trữ, tổ chức sử dụng hoặc cưỡng ép sử dụng ma túy...". Văn kiện Đại hội lần thứ IX của Đảng xác định : "Ngăn chặn và bài trừ các tệ nạn xã hội, nhất là tệ nạn ma túy, mại dâm,... xây dựng lối sống văn minh, lành mạnh... bảo đảm tốt trật tự an toàn xã hội".

Có thể nhận thấy rằng, trong những năm qua, cuộc đấu tranh phòng, chống ma túy và các tệ nạn xã hội đã được thực hiện tương đối đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm, đã trở thành cuộc đấu tranh của toàn dân. Nhận thức về nhiệm vụ phòng, chống ma túy của lãnh đạo các cấp, nhất là xã, phường, thị trấn, cơ quan, đơn vị có sự chuyển biến rõ rệt. Hệ thống tổ chức phòng, chống ma túy và lực lượng chuyên trách được củng cố ; luật pháp và các văn bản pháp quy được bổ sung, sửa đổi phù hợp. Nhiệm vụ phòng, chống ma túy được gắn kết chặt chẽ với công tác xây dựng Đảng, chính quyền, đoàn thể ở cơ sở... Điển hình là Vĩnh Phúc, Hòa Bình, Quảng Ninh, Hà Nội, Tuyên Quang,... Phong trào xây dựng địa bàn, cơ quan, đơn vị không có ma túy đã đi vào chiều sâu và rất cụ thể. Tính đến cuối năm 2002, cả nước có 5 014 xã, phường, thị trấn không có ma túy, chiếm 47,8% và tăng 10% so với năm 2000.

Chất lượng tuyên truyền giáo dục pháp luật và các biện pháp phòng, chống ma túy trên các phương tiện thông tin đại chúng cũng được nâng cao. Hình thức tuyên truyền, cổ động phong phú, có sức thuyết phục. Thông qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ, diễn đàn thanh niên, hội thảo chuyên đề,... những thông tin về ma túy được chuyển tải đến các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là đến với 22 triệu học sinh, sinh viên, thanh, thiếu niên. Có thể nói, nhờ tuyên truyền sâu rộng, nhận thức về vấn đề ma túy và ảnh hưởng xấu của nó đối với an toàn xã hội của nhân dân ta không ngừng được nâng lên, qua đó, xây dựng được ý thức quyết tâm phòng, chống ma túy trong nhân dân ; đã xóa bỏ được thói quen của một số địa phương trong việc trồng các loại cây có chất ma túy và được thay thế bằng các chương trình kinh tế - xã hội, với sự hỗ trợ tích cực của Nhà nước.

Các lực lượng Công an, Hải quan, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát Biển và các cơ quan bảo vệ pháp luật luôn năng động trong hoạt động phòng, chống tội phạm ma túy, dựa vào dân, tranh thủ sự đồng lòng của nhân dân, đã phát hiện, triệt phá được nhiều đường dây, ổ nhóm tội phạm ma túy. Trong năm 2002, phát hiện, bắt giữ 23 199 đối tượng, xóa hàng trăm tụ điểm ma túy phức tạp ; tổ chức cai nghiện cho 42 406 lượt người. Phương pháp cai nghiện tại cộng đồng có sự giúp đỡ, giám sát của chính quyền địa phương đã tỏ ra khá hiệu quả. Việc nghiên cứu, ứng dụng y học dân tộc, châm cứu, khí công,... để cai nghiện, cùng với việc kiểm soát thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần đã được tăng cường. Các trung tâm cai nghiện và trường giáo dưỡng kết hợp tốt việc cai nghiện với dạy văn hóa, dạy nghề, lao động trị liệu để giúp người nghiện tái hòa nhập cộng đồng sau cai nghiện cũng đem lại kết quả khả quan. Quy trình cai nghiện 3 giai đoạn, gắn việc chỉ đạo giảm cung với giảm cầu ở tỉnh Tuyên Quang là một cách làm tốt, đang được rút kinh nghiệm và nhân rộng. Ở nhiều địa phương, điển hình là Thành phố Hồ Chí Minh, đã kéo dài thêm thời gian chữa trị tại các cơ sở chữa bệnh và mở rộng thêm các trung tâm cai nghiện nên số người cai nghiện tập trung tăng lên từ 30% đến 50% so với năm 2002 và việc cai nghiện đã có hiệu quả hơn.

Các thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, các tỉnh Quảng Ninh, Yên Bái, Thái Nguyên... đang thử nghiệm và phát triển các câu lạc bộ sau cai nghiện để vừa quản lý tốt, vừa tạo điều kiện giúp đỡ người nghiện nhanh chóng ổn định về tinh thần và thể chất, giúp họ hòa nhập nhanh hơn với cộng đồng.

Trong quan hệ quốc tế, nhằm đẩy mạnh việc kiểm soát và phòng, chống ma túy, chúng ta đã hợp tác khá chặt chẽ với các tổ chức của Liên hợp quốc, với các nước ASEAN, 6 nước tiểu vùng sông Mê Kông và đặc biệt là những nước láng giềng, cùng với việc không ngừng nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường trang thiết bị, kỹ thuật phòng, chống ma túy, đã góp phần tích cực trong kiểm soát ma túy qua biên giới.

Bằng nỗ lực liên tục đó trong những năm qua, chúng ta đã đạt được kết quả quan trọng nhưng chưa thật sự vững chắc. Để đạt mục tiêu chặn đứng và đẩy lùi tệ nạn ma túy vào năm 2005, chúng ta tiếp tục phải đối mặt với nhiều khó khăn, gian khổ và những thách thức không nhỏ. Hiện tại, tệ nghiện ma túy vẫn còn nhiều và có xu hướng lan rộng từ đô thị ra các vùng nông thôn. Nhận thức của các tầng lớp nhân dân về tác hại của ma túy chưa sâu. Các vấn đề cai nghiện ở trung tâm, việc quản lý sau cai nghiện tại cộng đồng và việc ngăn chặn ma túy tràn vào các trường học,... vẫn còn nhiều bất cập. Lực lượng và tổ chức bộ máy phòng, chống ma túy chưa đủ mạnh. Sự phối hợp giữa các bộ, ngành liên quan chưa được chặt chẽ, thường xuyên ; trang thiết bị còn lạc hậu và thiếu thốn. Tội phạm về vận chuyển, buôn bán, tàng trữ và sử dụng ma túy chưa được ngăn chặn triệt để. Biện pháp chống tái trồng cây có chứa chất ma túy trên nhiều địa bàn cụ thể còn chưa thật phù hợp nên đời sống của nhân dân ở một số vùng trước đây có trồng cây này vẫn còn rất khó khăn. Chất lượng cai nghiện ma túy còn thấp, số người tái nghiện còn cao...

Để đạt được mục tiêu, yêu cầu của Đảng và Nhà nước về phòng, chống ma túy và các tệ nạn xã hội, chúng ta tiếp tục nắm vững quan điểm "lấy phòng ngừa là chính, kết hợp chặt chẽ giữa các hoạt động giảm cung với giảm cầu ma túy, phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội, đẩy mạnh phòng, chống ma túy trong tình hình mới", tập trung thực hiện thường xuyên, liên tục và đồng bộ một số giải pháp chủ yếu như sau :

Một là, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về những tác hại nghiêm trọng nhiều mặt của ma túy ; làm cho mọi cán bộ, đảng viên, các cấp ủy, các cấp chính quyền và các tầng lớp nhân dân, nhất là lớp trẻ có hiểu biết sâu sắc về pháp luật và các biện pháp phòng, chống ma túy, để mỗi cơ quan, đơn vị, địa bàn dân cư, mà nòng cốt là các đoàn thể, tổ chức xã hội, công an, người nghỉ hưu, tổ trưởng dân phố, trưởng thôn, già làng trưởng bản... tích cực tham gia giáo dục thuyết phục người thân, người trong cộng đồng tránh xa ma túy, phấn đấu đến năm 2005 có 60% số xã, phường, thị trấn không có người nghiện và phạm tội về ma túy. Các cơ quan thông tin đại chúng thường xuyên nêu gương người tốt, việc tốt, các điển hình tiên tiến, các kinh nghiệm về phòng, chống ma túy và tệ nạn xã hội để góp phần nhân rộng điển hình và tạo dư luận xã hội lên án mạnh mẽ các tội phạm về ma túy, phê phán các hành vi thiếu trách nhiệm hoặc vi phạm pháp luật về phòng, chống ma túy.

Hai là, hoàn thiện, củng cố tổ chức, chỉ đạo thực hiện phòng, chống ma túy từ trung ương đến cơ sở. Đánh giá đúng tình hình tệ nạn ma túy trên từng địa bàn và có phương án phòng và chống cụ thể ; xây dựng lực lượng chuyên trách đủ mạnh có trình độ nghiệp vụ cao, có khả năng tổ chức, vận động đông đảo nhân dân tham gia phòng, chống ma túy có hiệu quả. Tạo lập sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng Công an, Bộ đội Biên phòng, Hải quan, Cảnh sát Biển... và phối hợp với lực lượng tương ứng của các nước láng giềng, các nước trong khu vực và trên thế giới nhằm ngăn chặn việc sản xuất, vận chuyển và buôn bán ma túy. Tập trung phát hiện và truy quét, triệt phá các tổ chức, tụ điểm buôn bán, sử dụng ma túy, các loại thuốc gây nghiện, hướng thần. Đặc biệt, chú trọng ngăn chặn ma túy xâm nhập vào trường học và trong giới trẻ.

Ba là, kiên quyết xóa bỏ việc trồng các loại cây có chất ma túy. Tích cực cải thiện đời sống của nhân dân bằng chương trình thay thế cây trồng phù hợp, gắn kết với các chương trình kinh tế - xã hội để ngăn ngừa việc tái trồng các loại cây này.

Bốn là, cải tiến các hình thức, quy trình cai nghiện và chống tái nghiện ma túy. Tiếp tục thí điểm quy trình cai nghiện của Tuyên Quang, Thành phố Hồ Chí Minh. Nâng cấp và mở rộng các cơ sở cai nghiện và chữa bệnh để có thể thu hút và chữa trị hiệu quả người nghiện nặng, người nghiện bị nhiễm HIV/AIDS. Đẩy mạnh việc nghiên cứu và ứng dụng y học dân tộc trong cai nghiện, phục hồi sức khỏe cho người nghiện ma túy. Gắn việc chữa trị, phục hồi sức khỏe với học văn hóa, học nghề, lao động sản xuất tại gia đình và cộng đồng ; tạo việc làm sau cai nghiện bằng cách cho vay vốn hoặc tổ chức các cơ sở lao động tình nguyện để tạo cơ hội cho những người đã cai nghiện ổn định đời sống và tái hòa nhập cộng đồng.

Năm là, tăng cường hợp tác quốc tế, tranh thủ sự giúp đỡ của Liên hợp quốc, của các tổ chức phi chính phủ, lực lượng cảnh sát quốc tế (Interpol) và các nước trên thế giới, đặc biệt là các nước trong khu vực nhằm tăng cường năng lực và nâng cao hiệu quả kiểm soát, phòng, chống ma túy và tệ nạn xã hội.

Ma túy và chống tệ nạn ma túy là một vấn đề có tính quốc tế và tính xã hội rất sâu sắc. Phòng, chống ma túy là một cuộc đấu tranh vừa nóng bỏng, cấp bách, vừa phải bền bỉ lâu dài. Do đó, nó phải được tổ chức thực hiện thường xuyên, liên tục và rất chặt chẽ. Phòng, chống ma túy có hiệu quả là góp phần làm cho xã hội lành mạnh, ổn định và phát triển bền vững, bảo đảm cho sự trường tồn của dân tộc, quốc gia. Vì vậy, phòng, chống ma túy trước hết là trách nhiệm của Nhà nước, của toàn xã hội và cơ bản của tất cả mọi người. Sự lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ của Đảng và sự quản lý thống nhất của Nhà nước bằng một chương trình quốc gia có tính khoa học và đồng bộ từ trung ương đến địa phương, cùng với sự tham gia của toàn thể nhân dân, sẽ là nhân tố quyết định bảo đảm sự thắng lợi của chương trình phòng, chống ma túy vì mục tiêu xây dựng xã hội ta lành mạnh, văn minh và hạnh phúc.

Phạm Gia Khiêm *